بخشش، آثار مطلوبی ندارد و گاهی نیز حق بخشش مربوط به دیگری است و دیگری نمی‌تواند به نیابت از او عفو کند. برای مثال، اگر بخشش موجب سوء استفاده یا تربیت نادرست طرف مقابل ‌شود، مطلوب و پسندیده نیست و نیز ممکن است در برخی شرایط نشانه بی‌غیرتی باشد. حقوق خداوند را نیز فقط خدا می‌تواند ببخشد و انسان‌ها قادر به بخشش حقوق الهی نیستند. همچنین حق الناس از جمله حقوقی است که فقط صاحب آن حق می‌تواند از آن درگذرد و عفو کند. بنابراین موارد عفو و بخشش، باید به درستی شناسایی شود و به‌جا و هدفمند صورت گیرد. ازاین‌رو امام علی علیه السلام در جمله‌ای ‌روشن‌گر می‌فرماید:

العَفوُ یفسِدُ مِنَ اللَّئیمِ بِقَدرِ إصلاحِهِ مِنَ الکریمِ.^۱
گذشت به همان اندازه که شخص بزرگوار را درست می‌کند، شخص فرومایه را تباه می‌گرداند.

۵. مطلوبیت عفو و بخشش و تلاش برای ایجاد روابط دوستانه با هم‌نوعان، به معنای جواز مصاحبت با هر انسانی نیست؛ زیرا همنشینی با نااهلان و نادانان، آدمی را در جرگه آنان قرار می‌دهد و حرمتش را زایل می‌سازد. خداوند بندگان خود را در کنار توصیه به بخشش و مدارا با مردم، به دوری از نادانان سفارش می‌کند:

(خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِینَ)^۲
عفو و گذشت را پیشه کن، و به کار پسندیده فرمان ده، و از نادانان روی بگردان.

إذا قدرت علی عدوّک فاجعل العفو عنه شکراً للقدرة علیه.^۱
هنگامی که بر دشمن خود قدرت یافتی، بخشش او را شکر این قدرت قرار بده.

البته ملاطفت و مهربانی با خطاکار، زمینه بازگشت و اصلاح او را نیز فراهم می‌آورد. چه بسیارند انسان‌هایی که هنگام بخشیده شدن، متنبّه و از کرده خود پشیمان می‌شوند و به راه صلاح باز می‌گردند. در سیره پیشوایان دینی بارها این شیوه پسندیده به چشم می‌خورد و افراد بسیاری به خاطر منش بزرگوارانه معصومان راه هدایت را یافته و از گمراهی رها شده‌‌اند. یکی از مصادیق عفو و بخشش که با آیه مورد بحث نیز مرتبط است، اتفاقی است که در منزل امام سجاد علیه السلام رخ داده است. نقل است که امام علیه السلام از کنیز خود خواست برایش آب بیاورد تا برای نماز وضو بسازد. آن کنیز آب را در ظرفی برای امام آورد اما ناگهان ظرف از دست او افتاد و شکست و آب بر زمین ریخت. کنیز با نگاه به امام سجاد علیه السلام با قرائت بخشی از آیه مذکور گفت: «و الکاظمین الغیظ!». امام علیه السلام فرمود: «خشم خود را فرو خوردم». او ادامه داد: «و العافین عن الناس!». امام علیه السلام فرمود: «تو را بخشیدم». او با زیرکی ادامه داد: «و الله یحبّ المحسنین!». امام سجاد علیه السلام فرمود: «برو تو را در راه خدا آزاد کردم».^۲

۴. عفو و بخشش، صفتی پسندیده و فضیلتی اخلاقی به شمار می‌آید اما گاهی اوقات بروز این فضیلت اخلاقی، پسندیده نیست؛ یعنی گاهی