هان ای مردم! پیغمبری از جنس خود شما مردم آمده که از اوصافش این است که از خسارت دیدن شما و نابود شدنتان ناراحت می‏شود، و به خیرخواهی و نجات شما، چه مؤمن و چه غیر مؤمن، حریص است، و بویژه نسبت به مؤمنان، رئوف و رحیم است.^۱

خدا در این آیه، از جنس مردم بودن را از مُحَسَّنات پیامبر صلی الله علیه و آله می‌داند؛ یعنی از خود شما بودن پیامبر، موجب شده است رنج و خُسران و زیان شما را بر نتابد و برای خیر و مصلحت شما حریص باشد.^۲ ازاین‌رو می‌توان به او اعتماد بیشتری داشت و با اطمینان بیشتر از او تبعیت کرد. به هر روی، این آیه از میزان محبّت و دل‌بستگی پیامبر صلی الله علیه و آله نسبت به امّت خود بویژه مؤمنان پرده بر می‌دارد و به نظر می‌رسد امر تبلیغ را در گرو مودّت و خیرخواهی نسبت به مردم می‌داند.

محبّت اختیاری یا غیر اختیاری

برخی بر این باورند که محبّت، قلبی امری غیر اختیاری است و کسی جز خدا قادر نیست محبّت چیزی را در قلب دیگری ایجاد یا از قلب او بردارد؛ بنابراین، سخن گفتن در باره دوست یا دشمن داشتن به جایی نمی‌رسد. در پاسخ به این دیدگاه، ضمن تأیید اجمالی باید گفت: محبّت انسان به دیگری، یعنی علاقه قلبی نسبت به او که موجب برانگیخته شدن احساسات و عواطف می‌گردد. این احساسات قلبی، در اختیار انسان نیست و بر اساس آنچه از متون قرآنی استفاده می‌شود، القای

این گونه سفارش‌ها، لزوم مهرورزی و محبّت به بندگان خدا و نیز اهمیت آن را در تعاملات اجتماعی از منظر دین مبین اسلام، حکایت می‌کند. در حقیقت، بین خدمت به خَلق و مهربانی با آنان، رابطه‌ای دوطرفه برقرار است. از یک سو، مهربانی با مخلوقات الهی، خدمت به آنان و مسرور ساختن آنان را به دنبال دارد و از سویی دیگر، مسرور ساختن آنان موجب افزایش محبّت و مودّت و در نتیجه تحکیم پیوند‌ها بین افراد جامعه می‌شود.

علاوه بر توصیه‌های قرآنی و روایی، مهرورزی و محبّت به بندگان خدا به نحو کامل در سیره و رفتار پیشوایان دینی بویژه در سیره پیامبر خدا صلی الله علیه و آله مشاهده می‌شود. این حقیقت را خداوند علاوه بر آیه آغازین بحث، این گونه بیان می‌دارد:

(لَقَدْ جاءَکمْ رَسُولٌ مِنْ أنْفُسِکمْ عَزیزٌ عَلَیهِ ما عَنِتُّمْ حَریصٌ عَلَیکمْ بِالْمُؤْمِنینَ رَؤُفٌ رَحیمٌ).^۱

علامه طباطبایی در المیزان این آیه را چنین معنا می‌کند: