(وَ اخْفِضْ جَناحَک لِمَنِ اتَّبَعَک مِنَ الْمُؤْمِنینَ).^۱
در برابر هر یک از مؤمنان که از تو پیروی می‏کند، بال فروتنی فرود آر.

البته علامه طباطبایی تعبیر «خفض جناح» را بر معنای دیگری نیز حمل کرده است: صبر و خویشتنداری و سازگاری با مؤمنان. وی در توضیح این معنا می‌گوید:

صبر با این معنا مناسبت دارد؛ یعنی پیامبر صلی الله علیه و آله هم در معاشرت و تربیت و تأدیب مؤمنان، به آداب الهی پایبند است یا کنایه از لزوم ملازمت آن حضرت با آنان و تنها نگذاشتن و جدا نشدن از ایشان است، چنانچه مرغ نیز وقتی خفض جناح می‏کند، دیگر پرواز نمی‌کند و از جوجه‏هایش جدا نمی‏شود.^۲

به هر روی، فرمان خدا به همراهی، مهربانی، فروتنی و صبر و بردباری با مؤمنان، در حقیقت، تأثیر این ویژگی‌های اخلاقی و نقش آنها را در محکم شدن روابط اجتماعی بیان می‌کند. اما این نوع فروتنی با مؤمنان ـ که مستحق‌ چنین توجهی از سوی نبی اکرم صلی الله علیه و آله هستند ـ ازاین‌روست که آنان نیازمند دستگیری و هدایتند، در حالی که به اهمیت این دستگیری آگاه نیستند. پس اگر نسبت به آنان تواضع و مهربانی صورت نگیرد، از گِرد پیامبر صلی الله علیه و آله پراکنده و در نتیجه از هدایت‌های نبوی محروم می‌شوند. این معنا در آیه دیگری از

۳. فروتنی با مؤمنان

اهمیت تواضع نسبت به مؤمنان در ایجاد و استحکام روابط خوب بین‌فردی به اندازه‌ای است که قرآن کریم ابتدا پیامبر صلی الله علیه و آله را به فروتنی و مهربانی با مؤمنان فرمان داده است:

(لا تَمُدَّنَّ عَینَیک إِلی‏ ما مَتَّعْنا بِهِ أزْواجاً مِنْهُمْ وَ لا تَحْزَنْ عَلَیهِمْ وَ اخْفِضْ جَناحَک لِلْمُؤْمِنینَ).^۱
اگر بعضی از مردان و زنانشان را به چیزی بهره‏ور ساخته‏ایم تو بدان نگاه مکن و غم آنان را مخور. و در برابر مؤمنان فروتن باش.

در این آیه شریفه از اصطلاح «خفض جناح» استفاده شده است. این اصطلاح، تعبیری مثالی برای مفهوم فروتنی و نرم‌خویی و مهربانی است؛^۲ زیرا پرندگان برای مهربانی و پشتیبانی از جوجه‌هایشان، پاهای خود را خم و بال‌هایشان را کمی باز می‌کنند تا جوجه‌ها در زیر گرمی بال مادر در آرامش به سر برند و استراحت کنند.^۳ ازاین‌رو پیامبر صلی الله علیه و آله هم با مهربانی و فروتنی می‌تواند مؤمنان را به سوی خود متمایل و از فیوضات معنوی و هدایتی خویش آنان را بهره‌مند و سیراب سازد. این سفارش در آیه دیگری نیز تکرار شده است که از اهمیت آن حکایت می‌کند: