191
قرآن کتاب اخلاق

به هر حال، پنهان بودن جنبه‌های پرهیزکاری، و شناخت مقام برجسته انسان در پیشگاه خداوند، تکبّر را از آدمی سلب می‌کند. همچنین کرامت انسانی و احتمال سعادتمندی، تقرّب و محبوبیت نزد پروردگار، اقتضا می‌کند تواضع نسبت به بندگان خدا، اصلی مهم و خدشه‌ناپذیر در رفتارهای میان‌فردی شمرده و به آن توجه و اهتمام شود.

گستره فروتنی

مقصود از گستره فروتنی، اشخاصی هستند که فروتنی نسبت به آنان شایسته و سزاوار است. در اهمیت تواضع بیان شد که در روابط و تعاملات میان‌فردی، تواضع اصلی فراگیر است و باید به عنوان فضیلت اخلاقی در ضمیر انسان نهادینه شود و اثر آن با ابراز فروتنی، در رفتار تجلّی یابد. پس آگاهی نسبت به این که تواضع و فروتنی نسبت به چه کسانی سزاوارتر است ما را در کسب و بروز این سجیه اخلاقی یاری می‌رساند. بر این اساس، فروتنی نسبت به اشخاص زیر در آموزه‌های دینی توصیه شده است:

۱. فروتنی در پیشگاه خداوند

منتهای فروتنی، به خشوع و تذلل می‌انجامد. این نوع فروتنی، فقط در پیشگاه خدا پسندیده و شایسته است. اظهار خشوع و ذلّت در پیشگاه خداوند، ازآن‌روست که او خالق و ولی نعمت و هستی‌بخش است و انسان بنده مملوک او که از خود هیچ ندارد و هر آنچه به او عنایت شده از سوی خدا و از آنِ اوست. دلیل دیگر این که خشوع و خضوع در پیشگاه پروردگار، آقایی و عزّت انسان را به دنبال دارد. از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله


قرآن کتاب اخلاق
190

ای کسانی که ایمان آورده‌اید، هیچ گروهی نباید گروه دیگر را مسخره کند که شاید آنان از خودشان بهتر باشند و نیز نباید زنانی زنان دیگر را مسخره کنند که شاید آن زنان از خودشان بهتر باشند.

نکته دیگری که از علم و آگاهی بشر عادی به دور است، عاقبت و سرانجام افراد است. همانگونه که اشاره شد هیچ یک از افراد بشر از این که خود یا دیگری در پایان سعادتمند می‌شود و به رستگاری می‌رسد آگاه نیست. این نادانی اقتضا می‌کند در تعاملات اجتماعی‌اش با بندگان خدا بویژه با مؤمنان، با احترام، مهربانی و فروتنی برخورد کند و هرگز خود را برتر از دیگری به شمار نیاورد. چه، ممکن است کسی را که کوچکش می‌شمرد، در قیامت در پیشگاه خدا مقامی والا داشته باشد و اما خود او درمانده و گناه‌کار در انتظار عفو و بخشش پروردگار سرگردان باشد.

با این نگاه، هیچ کس نمی‌داند نسبت به دیگری برتری دارد یانه؛ ازاین‌رو می‌بایست نسبت به همگان ادب و تواضع را رعایت کند و حرمت آنان را پاس دارد. بنابراین انسان مؤمن، در برابر هم‌نوع خود فروتن است؛ زیرا احتمال برتری او در پیشگاه خدا را می‌دهد.

از سویی دیگر، انسان، خلیفه خدا روی زمین و برترین مخلوق اوست، پروردگار نیز او را تکریم و فرشتگان الهی را به سجده بر او مکلف کرده است؛۱ پس فروتنی در برابر او و تکریمش، در حقیقت، فروتنی در برابر خدا و تکریم پروردگار است.

1.ر.ک: بقره: ۳۰ و ۳۴؛ اعراف: ۱۱؛ اسرا:۷۰؛ حجر:۳۰؛ ص: ۷۳.

  • نام منبع :
    قرآن کتاب اخلاق
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد تقي سبحاني نيا
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    اتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 59871
صفحه از 291
پرینت  ارسال به