تواضع

(وَ اخْفِضْ جَناحَک لِمَنِ اتَّبَعَک مِنَ الْمُؤْمِنینَ).^۱

از مهم‌ترین ویژگی‌های اخلاقی در روابط میان‌فردی و شاید برترینِ آنها «فروتنی» است. فضیلتی که خدا در قرآن کریم با بیانی زیبا، پیامبرش را به آن سفارش و آن را اصل مهمی در تعاملات میانفردی معرفی می‌کند و می‌فرماید: «بال و پر خود را برای مؤمنانی که از تو پیروی می‏کنند بگستر!». این تعبیر زیبا، کنایه از ضرورت فروتنی و مهربانی پیامبر صلی الله علیه و آله با مؤمنان است.^۲

واژه‌شناسی تواضع

«تواضع» از ماده «و ض ع» به معنای قرار دادن و زمین گذاشتن است. در معنای لغوی این واژه، مفهوم «پایین‌دستی» وجود دارد و اگر با حرف جرّ «علی» به کار نرود یا قرینه خاصی در جمله نباشد، غالباً مقصود از آن گذاشتن روی زمین است. برای مثال، جمله «وضَع حملَه» به معنای

تا کنون پنج فضیلت اخلاقی که در زمره فضایل اخلاقی فردی به شمار می‌رفت، بررسی و آنچه قرآن کریم در باره این فضایل بیان کرده است به‌اختصار از نظر خواننده گرامی گذشت. در این فصل، برخی از فضایل اخلاقی مهم که با تعاملات اجتماعی ارتباط دارند، طرح و دیدگاه قرآن کریم در باره آن فضایل بحث می‌شود. نگارنده بر این باور است که چهار فضیلت «فروتنی، مهربانی، خوش‌گمانی و بخشش» از مهم‌ترین فضایل اخلاقی هستند که روابط اجتماعی انسان‌ها را به‌خوبی سامان می‌بخشند و جامعه‌ای با بیشترین صفا و صمیمیت می‌سازند؛ جامعه‌ای که چشمان هر بیننده‌ای را خیره می‌سازد و زمینه شکل‌گیری و تقویت بقیه سجایای اخلاقی را نیز مهیا می‌سازد.