عفّت مالی (اقتصادی)

بُعد دیگر عفّت از منظر قرآن کریم «عفّت مالی» است که در متون روایی از آن بیشتر به «عفّة البطن» تعبیر شده است^۱ و در ادبیات فارسی به معنای پرهیز از لقمه حرام یاد شده است. اما حقیقت آن است که از عفّة البطن مفهومی عام اراده شده است. ازاین‌رو باید از لقمه حرام نیز معنای عام آن اراده شود؛ یعنی مقصود از عفّة البطن در روایات، خویشتن‌داری در برابر کسب درآمد از راه نادرست و حرام است. مفهوم عام لقمه حرام نیز همان درآمد نامشروع است و از آن جا که یکی از مصارف مهم درآمد انسان تهیه خوراک و خوردن غذا برای زنده ماندن و نیز لذّت بردن از غذاست، عفّت شکم را برای آن به‌کار می‌برند.

ابعاد عفّت مالی

در عفّت مالی، دو نکته اهمیت فراوانی دارد و در واقع، دو رکن تحقق این نوع پاکدامنی است. این دو رکن عبارت است از: کسب روزی پاک و حلال؛ پرهیز از سؤال و درخواست از مردم. در نتیجه، درآمدی که در آن این دو نکته رعایت نشده باشد، درآمد حلال و پاک و به عبارت دیگر طیب و طاهر نیست. اهمیت این دو نکته ازآن‌روست که ثروتی که با رعایت این دو به دست می‌آید، علاوه بر پاک و حلال بودنش، عزّت نفس انسان نیز در کسب آن حفظ شده است. در ادامه، هر یک از این دو ویژگی عفّت مالی، بررسی می‌شود:

زن‌های ازکارافتاده در صورتی می‏توانند بدون پوشش معمولی از خانه بیرون آیند، که با این کار، زینت‌های خود را نمایش ندهند و آرایش‌های دل‌ربا نداشته باشند.^۱ البته در ادامه آیه، استمرار حجاب و پوشش را برای آنان بهتر می‌داند که شاید دست‌کم دو فایده متصور باشد: نخست آن که آنان را تا پایان عمر عفیف نگاه داشته و از هر گونه اتهام احتمالی مبرّی ‌دارد.^۲ و دیگر آن که کنار گذاشتن حجاب از سوی آنان ممکن است بدآموزی داشته باشد و زمینه فراگیر شدن بی‌حجابی را در جامعه فراهم آورد. پس استمرار حجاب آنان جامعه را از این ابتلا مصون می‌دارد.

با این توضیح روشن شد که خداوند پیش از برداشتن حجاب از زنان پیر و سالخورده و آسان گرفتن بر آنان، به موضوع عفّت و پاکدامنی عنایت داشته است و تنها در صورت پرهیز از هرگونه خودنمایی که با عفاف جامعه در تنافی است برداشتن حجاب را جایز می‌شمارد، هر چند حفظ حجاب را بهتر از برداشتن آن می‌داند. البته باید توجه داشت که مقصود از جواز کنار گذاشتن حجاب برای زنان سالخورده، فقط کنار گذاشتن چادر و مقنعه‌ای است که روی لباس‌های معمول پوشیده می‌شود و برای خروج از منزل یا محفوظ ماندن از نگاه نامحرمان استفاده می‌شود، نه بیشتر از آن.^۳