در جای دیگر، خداوند به اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله حکم می‏فرماید: «چون به خانه پیامبر فرا خوانده شدید، زودتر از زمان متداول نروید و بعد از خوردن غذا متفرق شوید و در حضور رسول خدا صلی الله علیه و آله به سرگرمی و گفتگو روی نیاورید؛ زیرا این امور، پیامبر صلی الله علیه و آله را آزار می‏دهد ولی او از روی شرم و حیا سخنی نمی‏گوید. و خداوند از این که حقیقتی را برایتان بیان کند شرمی ندارد». خُلق و خوی نرم پیامبر صلی الله علیه و آله باعث شده بود که گاهی مسلمانان برای پرسش از آن حضرت به خانه ایشان می‌آمدند ولی پس از گرفتن پاسخ خود، نمی‌رفتند و در حضور ایشان با یکدیگر گفتگو می‌کردند و از هر چیزی سخن می‌گفتند. این مسئله آن حضرت را آزرده می‌ساخت اما چیزی نمی‌گفت و اعتراض نمی‌کرد. این امر باعث شد خداوند برای برطرف ساختن مشکل پیامبرش آیه‌ای نازل کرد و آنان را از این کار باز داشت.

البته از سجیه حیا در آیه دیگری صریحاً سخن رانده شده است. در قصه حضرت موسی علیه السلام پس از نقل آب دادن گوسفندان دختران شعیب علیه السلام به وسیله موسی علیه السلام می‌فرماید:

(فَجاءَتْهُ إِحْداهُما تَمْشِی عَلَی اسْتِحْیاءٍ قالَتْ إِنَّ أبِی یَدْعُوکَ لِیَجْزِیَکَ أجْرَ ما سَقَیْتَ لَنا)‏.^۱
یکی از آن دو دختر در حالی که با حالت شرم و حیا گام برمی‏داشت باز آمد و گفت: پدرم از تو دعوت می‏کند تا در عوض سقایت و سیراب کردن گوسفندان ما به تو پاداشی دهد.

خاطر عیب‌گیری و مذمت اطرافیان؛ پس پروا داشتن انسان از این که به وسیله اطرافیان سرزنش شود، به اطلاع آنان از کار قبیح او وابسته است و اطلاع یافتن آنها نیز بر حضور ناظری متوقف است که عمل زشت او را ببیند و سپس او را سرزنش کند و دیگران را نیز از رفتار زشت او آگاه سازد. بنابراین اگر اعتقاد به حضور ناظری محترم نباشد، هر چند عملی زشت دانسته شود، معلوم نیست که از انجام آن پرهیز شود.

در نتیجه اگر هر یک از مؤلفه‌های سه‌گانه فوق محقّق نگردد حیا شکل نمی‌گیرد و آن عمل انجام می‌شود؛ یعنی اگر انسان عملی را زشت نداند، یا حفظ آبرو برایش مهم نباشد، از ملامت و سرزنش دیگران ابایی ندارد یا با وجود دو مؤلفه نخست، به حضور ناظر محترمی که نظاره‌گر رفتار اوست معتقد نباشد، عمل مورد نظر انجام می‌شود و فضیلت اخلاقی حیا در رفتار آدمی متجلی نمی‌شود.

کاربردشناسی حیا در قرآن

در قرآن کریم به طور صریح سخن چندانی از حیا به میان نیامده است و تنها در چند آیه بدون دستور صریح، به نوعی از آن یاد یا تمجید شده است. در سوره بقره می‏خوانیم: «خداوند باک ندارد و خجالت نمی‌کشد از این که به پشه (کوچک) و چیزی بزرگ‏تر از آن (عنکبوت) مثال بزند».^۱ در این آیه، خداوند در مقابل دشمنان و معاندان، حقیقت را بیان و از آن دفاع می‌کند و برای فهم مطالب، تمثیل می‌آورد که این گونه مثال‏ها هیچ گونه لطمه و خدشه‏ای به ساحت قدس پروردگار و کمالات نامتناهی او وارد نمی‏سازد.