حیا
یکی دیگر از فضایل کلیدی و اخلاقی در تهذیب نفس «حیا» است. این فضیلت اخلاقی چنان اهمیت دارد که از آن در حدیث نبوی، «خوی دین»۱ و در حدیث علوی، «کلید هر خوبی»۲ یاد شده است. حیا، خود از صفات برجسته اخلاقی به شمار می‌رود و نیز زمینه به دست آوردن فضایل اخلاقی دیگر را فراهم می‌آورد. در قرآن کریم از حیا به صورت مستقیم یا غیر مستقیم سخن به میان آمده است.
واژه‌شناسی حیا
بر اساس جمع‌بندی کوتاه از کتب لغت، «حیا» یعنی کراهت درونی و نگهداری (انقباض) نفس از انجام کار قبیح، به سبب سرزنش و آبروریزی نزد ناظر محترم۳ است در حالی که نفس غالباً به انجام آن رفتار قبیح تمایل دارد. البته کاربرد این واژه در باره خداوند، به مفهوم
1.منتخب میزان الحکمة، ج۱، ص۳۰۸، ح۱۸۲۱: «رسولُ اللّه۹: إنّ لِکلِّ دِینٍ خُلُقاً، و إنّ خُلُقَ الإسلامِ الحیاءُ؛ همانا هر دینی را خویی است، و خوی اسلام، شرم است».
2.همان، ح۱۸۱۷: «الحیاءُ مِفْتاحُ کلِّ الخَیرِ؛ شرم، کلید همه خوبی‌هاست».
3.مقصود از ناظر محترم بیننده‌ای است که ذی‌شعور و ممیّز است و انسان‌ها عادتاً به خاطر حفظ آبرو و پرهیز از رسوایی و ترس از مؤاخذه، از انجام کار ناپسند در مقابل دیدگان چنین ناظری پرهیز می‌کنند.
