113
قرآن کتاب اخلاق

بنابراین کمک و یاری به وسیله خدا صورت می‌گیرد، اما یاری فرستادن او مشروط است نه مطلق؛ یعنی تبعیت از دستورهای الهی و به‌ویژه صبر و نماز، از شرایط یاری اوست و هر کس خواهان نصرت الهی است باید شکیبا، مقاوم و نمازگزار باشد.۱

صفات ناسازگار با صبر

از منظر قرآن کریم، برخی صفات اخلاقی که غالباً به شکل صفات رذیله نمود می‌یابد، با شکیبایی سازگاری ندارند و با صبر در تعارض هستند. ازاین‌رو برای شکیبایی باید نفس خویش را از این صفات منزّه ساخت و اجازه تسلط یافتن بر نفس را از آن‌ سلب کرد. این صفات عبارت است از:

۱. عجله و شتاب

به‌طورکلی نفس انسان، شتاب در کارها و سرعت رسیدن به نتیجه را دوست دارد و مطلوبش آن است که در زمان کوتاه و با هزینه ناچیز، به بهترین نتیجه دست یابد و «رهِ صد ساله را یک‌شَبه طی کند». قرآن کریم شتاب مشرکان در نزول عذاب را جدی نمی‌گیرد؛ زیرا عجله را با سرشت آدمی عجین می‌داند و می‌فرماید: (خُلِقَ الْإِنْسانُ مِنْ عَجَلٍ سَاُریکمْ آیاتی‏ فَلا تَسْتَعْجِلُونِ).۲ این آیه درباره شتاب کفار و مشرکان در نزول عذاب است و در برخی آیات دیگر نیز به شتاب آنان برای نزول عذاب تصریح شده است.۳ همان گونه که بیان شد، شتاب با سرشت انسان

1.ر.ک: تفسیر تسنیم، ج۷، ص۵۷۱.

2.انبیا: ۳۷.

3.ر.ک: عنکبوت: ۵۳ و حج: ۴۷.


قرآن کتاب اخلاق
112

۶. استمداد از خداوند

فضیلت صبر و شکیبایی، از کمالات انسانی است و تنها مبدأ کمال‌بخش نیز ذات مقدس پروردگار است. بنابراین برای کسب این فضیلت ارزشمند اخلاقی یا افزودن آن، باید از خداوند استمداد جُست و از او درخواست صبر کرد. این بدان دلیل است که خداوند می‌فرماید:

(وَ اصْبِرْ وَ ما صَبْرُک إِلَّا بِاللَّهِ).۱
صبر کن؛ که صبر تو جز به توفیق خدا نیست.

همچنین عوامل شکیبایی همچون شرح صدر نیز تحت قدرت خداست و اوست که به هر که بخواهد عطا می‌کند و از هر که بخواهد می‌ستاند.۲

بنابراین همان گونه که انسانِ موحد، روزیِ خود را علی رغم تلاش و کوشش خویش، از سوی خدا می‌داند و از او طلب می‌کند، صبر و شکیبایی برابر ناملایمات و سختی‌ها را نیز از الطاف پروردگار نسبت به خودش می‌بیند و از او استمداد می‌کند.

در پایان، ذکر این نکته بی‌فایده نیست که برخی امور همچون نماز نیز کارکرد صبر را برای نیل به موفقیت تکمیل می‌کند. قرآن کریم در بیان نقش این دو می‌فرماید:

(یا أیهَا الَّذینَ آمَنُوا اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرینَ).۳
ای کسانی که ایمان آورده‏اید، از شکیبایی و نماز مدد جویید؛ که خدا با شکیبایان است.

1.نحل: ۱۲۷.

2.شرح: ۱ ـ ۸: (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ‏* أ لَمْ نَشْرَحْ لَک صَدْرَک ‏*وَ وَضَعْنَا عَنک وِزْرَک ‏*الَّذِی أنقَضَ ظَهْرَک‏* وَ رَفَعْنَا لَک ذِکرَک ‏*فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یسْرًا‏* إِنَّ مَعَ الْعُسْر یسْرًا ‏*فَإِذَا فَرَغْتَ فَانصَبْ ‏*وَ إِلی‏ رَبِّک فَارْغَب).

3.بقره: ۱۵۳.

  • نام منبع :
    قرآن کتاب اخلاق
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد تقي سبحاني نيا
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    اتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 59759
صفحه از 291
پرینت  ارسال به