107
قرآن کتاب اخلاق

اما تفاوت نعمت‌های بهشتی با مواهب دنیوی در این است که نعمت‌های بهشتی زوال‌ناپذیرند، اما نعمت‌های دنیوی به دلیل گذرگاه بودن دنیا، پایان‌‌پذیرند. ازاین‌رو برای نعمت‌های کم‌ارزش دنیوی دو نوع صبر لازم است، اما برای دستیابی به نعمات گران‌سنگ و فناناپذیر، یک نوع صبر کافی است.

۲. آگاهی از فقر نفس خویش

عامل دوم افزایش آستانه تحمل و شکیبایی، آگاهی از فقر نفس خویش است؛ یعنی فرد، نفس خود را به‌خوبی بشناسد و بداند که خدا مالک او و تمام نعمت‌هایی است که به او ارزانی داشته، و او مالک هیچ یک از نعمت‌های خداداد نیست و تنها خداست که مالک همه نعمت‌هاست۱ و اوست که به هر که بخواهد و هر وقت که اراده کند عطا می‌کند و آن گاه که مصلحت بداند می‌گیرد.۲ پس بندگان، مالک نیستند و نعمت‌ها را خداوند موقتاً عطا کرده است تا دوباره باز پس گیرد. بر این اساس وقتی انسان آماده پس دادن امانت الهی باشد، هنگام زوال آن یا پس گرفتنش کمتر آزرده می‌شود و تحملش بر او آسان خواهد شد؛ زیرا از پیش برای چنین روزی آماده شده بود.

1.نحل: ۵۳: (وَ ما بِکمْ مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنَ اللَّهِ ثُمَّ إِذا مَسَّکمُ الضُّرُّ فَإِلَیهِ تَجْئَرُونَ).

2.روم: ۳۷: (أ وَ لَمْ یرَوْا أنَّ اللَّهَ یبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یشاءُ وَ یقْدِرُ إِنَّ فی‏ ذلِک لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یؤْمِنُونَ)؛ آیا نمی‏بینند که خدا روزی هر کس را که بخواهد فراوان می‏کند یا او را تنگ روزی می‏سازد؟ در این عبرت‌هایی است برای مردمی که ایمان می‏آورند؛ شورا: ۱۲: (لَهُ مَقالیدُ السَّماواتِ وَ الْأرْضِ یبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یشاءُ وَ یقْدِرُ إِنَّهُ بِکلِّ شَی‏ءٍ عَلیمٌ)؛ کلیدهای آسمان‌ها و زمین از آن اوست. در روزی هر که بخواهد گشایش می‏دهد یا تنگ می‏گیرد، و او به هر چیزی داناست.


قرآن کتاب اخلاق
106

شده است.۱ پس رنج و مشقت از هر سو و در همه شئون زندگی، انسان را احاطه کرده است. بر هر خردمندی آشکار است که انسان در پی به دست آوردن هیچ نعمتی برنمی‏آید، مگر آن که با ناملایمات و رنج‌ها روبه‌رو می‌شود و اساساً زندگی او همواره با سختی‌ها همراه است و نعمت‌ها پیوسته با غم و اندوه قرین است.۲ تلخی این سختی‌ها، از دو جهت شیرینی‌ کامیابی را احاطه کرده است: نخست؛ تلخی رنج به دست آوردن آن، دوم؛ تلخی از دست دادنش. بنابراین برای کامیابی‌ها در دنیا دو نوع صبر و شکیبایی لازم است. به همین دلیل مؤمنان سفارش شده‌اند که تنها با تلاش خود می‌توانند به مواهب دنیوی و اخروی دست یابند۳ و نیز در صورت از دست دادن مواهب مادی و دنیوی تأسف و حسرت نخورند و شکیبا باشند.۴ در نتیجه وقتی ماهیت زندگی دنیا، با سختی و مشقت آمیخته است، اگر آدمی به این ویژگی دنیا آگاه باشد، صبر و شکیبایی‌ برایش آسان‌تر و تحمل سختی‌ها نیز امکان‌پذیرتر می‌گردد. امام باقر علیه السلام در حدیثی زیبا می‌فرماید:

1.بلد: ۴: (لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فی‏ کبَدٍ)؛ خداوند انسان را در رنج و سختی آفرید.

2.ر.ک: المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲۰، ص۲۹۱.

3.نجم: ۳۹: (وَ أنْ لَیسَ لِلْإِنْسانِ إِلأ ما سَعی)؛ و این که برای انسان جز آنچه تلاش کرده [هیچ نصیب و بهره‏ای‏] نیست.

4.حدید: ۲۳: (لِکیلا تَأْسَوْا عَلی‏ ما فاتَکمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاکم)؛ تا بر آنچه از دستتان می‏رود اندوهگین نباشید و بدانچه به دستتان می‏آید شادمانی نکنید.

  • نام منبع :
    قرآن کتاب اخلاق
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد تقي سبحاني نيا
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    اتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 59865
صفحه از 291
پرینت  ارسال به