103
قرآن کتاب اخلاق

انواع دیگر صبر

بر اساس آموزه‌های قرآن کریم، صبر را می‌توان به سه نوع دیگر تقسیم کرد. این سه نوع را به صبر سودمند، صبر بی‌فایده یا غیر سودمند و صبر زیان‌بار نام نهاده‌ایم. در ادامه به اختصار، توضیح هر یک ذکر شده است.

۱. صبر سودمند (پسندیده)

این نوع صبر، شکیبایی انسان در دو نوع پیش‌گفته را شامل می‌شود. یعنی هر نوع شکیبایی و صبوری که انسان را در دنیا و آخرت بهره‌مند می‌سازد «صبر سودمند» خوانده می‌شود. به همین جهت صبر بر ترک و صبر بر عمل، مطابق آنچه بیان شد، صبر سودمند است.

۲. صبر غیر سودمند

از برخی آیات استفاده می‌شود که یکی از انواع صبر، صبر بی‌فایده و بی‌نتیجه است. این نوع صبر در قیامت در باره کسانی به کار می‌رود که صبر آنان بر عذاب و عقاب الهی سودی ندارد و چاره‌ای جز پذیرش عذاب الهی ندارند. ازاین‌رو یکدیگر را مخاطب قرار می‌دهند و می‌گویند: «برای ما یکسان است که بی‏تابی کنیم و یا صبر نماییم؛ زیرا راه نجاتی نداریم».۱ یا به آنان گفته می‌شود: «به آتش وارد شوید؛ پس چه صبر کنید و یا صبر نکنید، برای شما یکسان است؛ زیرا امروز به آنچه

1.ابراهیم: ۲۱: ... (سَواءٌ عَلَینا أ جَزِعْنا أمْ صَبَرْنا ما لَنا مِنْ مَحیصٍ).


قرآن کتاب اخلاق
102

شکیبایی در جایی که اقتضای هر دو نوع صبر را دارد، از فضیلت مضاعف برخوردار است؛ زیرا دشوارتر است. ازاین رو می‌بایست پاداشی دوچندان داشته باشد. قرآن کریم در سوره قصص به این موضوع دقیق و ظریف توجه کرده، در بیان فضیلت این دسته از نیکوکاران و پاداشی که خداوند برای آنان در نظر گرفته است می‌گوید:

(اُولئِک یؤْتَوْنَ أجْرَهُمْ مَرَّتَینِ بِما صَبَرُوا وَ یدْرَؤُنَ بِالْحَسَنَةِ السَّیئَةَ وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ ینْفِقُونَ).۱
اینها را دو بار پاداش دهند؛ زیرا شکیبایی کردند و بدی را به نیکی دفع نمودند و از آنچه روزی آنان کردیم، انفاق می‏کنند.

البته برخی از مفسران، جبران گناه را با عمل نیک، معنای عبارت (وَ یدْرَؤُنَ بِالْحَسَنَةِ السَّیئَةَ) دانسته‌اند،۲ اما به نظر می‌رسد اگر مقصود از آیه، معنای نخست باشد دو بار پاداش، توجیهی ندارد؛ اما اگر مقصود از آیه، معنای دوم یعنی پاسخ دادن خطای دیگران با رفتار پسندیده باشد، پاداش مضاعف خداوند برای این دسته از نیکوکاران توجیه منطقی دارد. این معنا را برخی دیگر از مفسران پذیرفته‌اند و نیکی مقابل بدی هم‌نوعان را مقصود از آیه می‌دانند و برخی دیگر، آیه را متضمن هر دو معنا دانسته‌اند.۳

1.قصص: ۵۴.

2.روح المعانی، ج۱۰، ص۳۰۲.

3.مجمع البیان، ج۷، ص۴۰۴؛ ترجمۀ مجمع البیان، ج۱۸، ص۱۲: «سخنان زشت و ناپسندی که از کفار می‏شنوند به سخنان نیکو و پسندیده پاسخ می‏گویند»؛ اطیب البیان، ج۱۰، ص۲۵۳: «هر سیئه‏ای که از کفار به آنها می‌رسید در مقابلش اینها به حسنه تلافی می‌کردند، در مقابل ظلم‌های آنها اینها احسان می‌کردند در ناملایمات صبر می‌کردند، در جهل‌ورزی آنها حلم و بردباری داشتند، در مقابل منکرات، معروفات به جا می‌آوردند، در مقابل کفر ایمان می‌آوردند، در مقابل ضلالت هدایت را اختیار می‌کردند و بالجمله در مقابل هر بدی خوبی می‌کردند»؛ جوامع الجامع، ج۳، ص۲۲۵؛ بحر المحیط، ج۸، ص۳۱۴: «بالإیمان و الطّاعة المعاصی المتقدّمة، أو بالحلم الأذی»؛ تفسیر ابن کثیر، ج۶، ص۲۲۰: «أی لا یقابلون السیئ بمثله، و لکن یعفون و یصفحون».

  • نام منبع :
    قرآن کتاب اخلاق
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد تقي سبحاني نيا
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    اتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 59892
صفحه از 291
پرینت  ارسال به