تطبیق قرآن،^۱ احکام مستفاد از قصص قرآنی و آیات تاریخی^۲ به این حقیقت و شناخت از قرآن اشاره دارند که آموزه‏های قرآن فرازمان بوده و از نوعی پویایی به افق زمانه در هر دوره از تاریخ برخوردار هستند. حدیث «إِذَا نَزَلَتْ آیَةٌ عَلَى رَجُلٍ ثُمَّ مَاتَ ذَلِکَ الرَّجُلُ مَاتَتِ الْآیَةُ مَاتَ الْکِتَابُ وَ لَکِنَّهُ حَیٌّ یَجْرِی فِیمَنْ بَقِیَ کَمَا جَرَى فِیمَنْ مَضَى»^۳ تصریح بر امکان جری قرآن و ضرورت آن دارد. در روایت «ظَهْرُهُ تَنْزِیلُهُ وَ بَطْنُهُ تَأْوِیلُهُ مِنْهُ مَا قَدْ مَضَى وَ مِنْهُ مَا لَمْ یَکُنْ یَجْرِی کَمَا یَجْرِی‏ الشَّمْسُ‏ وَ الْقَمَرُ کُلَّمَا جَاءَ تَأْوِیلُ شَیْ‏ء»^۴ بر پیوند جری با باطن قرآن اشاره شده است.

بر پایه این روایات، پیام قرآن فرازمانی است و با جری معانی باطنی آن، جاودانگی آموزه‏های قرآن عینیت می‏یابد و در هر عصر و زمانه‌ای می‌توان مصادیق مختلفی برای شخصیت‌های قرآنی و پیام آن‏ها ارائه کرد.^۵ در جری و تطبیق، مفاهیم عام و مطلق یا معانی باطنی قرآن بر مصادیق جدیدی که در عهد نزول سابقه نداشته و بعدها پدید آمده‏ یا خواهند آمد، سریان و انطباق داده می‏شود. در جری قرآن هم‏زمان چند فهم رخ می‏دهد: فهم مختصات مصداق خارجی وحضور آنی آن در ذهن، احضار معنای موول و باطنی قرآن و احراز موافقت ویژگی‏های مصداق با معنای موول و باطنی آیات برای درستی تطبیق. روشن است که چنین فهم و انطباقی نیازمند اشراف کامل بر سویه ظاهری و باطنی قرآن، شناخت دقیق شرایط و ویژگی‏های مصداق خارجی است، از این‏رو دانشی ویژه می‏طلبد.^۶

مبتنی بر این ویژگی از متن قرآن، اهل بیت علیهم السلام آیات قرآن را فراتر از سیاق لفظی و سبب نزول آن‏ها در قضایای تاریخی استخدام کرده‏اند که نشان از حقیقت آفتاب‏گون و غروب ناپذیر این کتاب در آفاق زمان و زمانه را دارد. همین ویژگی فرازمانی بودن مقاصد و

معنایی آن دو استفاده شده است.^۱ از تقابل ظهر و بطن

به دست می‏آید که مقصود از ظهر، مدلول مستفاد از ظواهر کلمات قرآنی است که از نظر دلالی تاریخ‏مند بوده و ناظر به افراد یا حوادثی خاص در عهد نزول قرآن هستند.^۲ اصطلاح تنزیل در شماری از روایات برای بیان «مورد نزول آیه» به کار رفته است که همان معنای ظاهری آیات و اسباب موثر در نزول آن‏ها هست. روشن است که بُعد تنزیلی قرآن به طور طبیعی زمان‏‏مند و محدود به همان حادثه یا شخصی است که آیه درباره وی نازل شده است و این لازمه پیوند و تعامل به مخاطبان عصر نزول بوده است.

در مواردی از آیات قرآن به مورد نزول تصریح شده است، ولی اکثر آیات از اشاره به مورد نزول به شکل قید لفظی تهی هستند و عمده از طریق روایات تاریخی یا اسباب نزول به آن علم پیدا می‏کنیم. از این رو، ‏اکثر آیات قرآن از این تخصیص یا تقیید تهی هستند که می‏تواند نشانه‌ای از تعمد خداوند در احتراز از این مهم داشته باشد. توجه به این احادیث برای شناخت متن قرآن ضروری هستند و با واسطه نیز در تفسیر قرآن اثرگذارند.

فرازمانی تعالیم

تاریخ‏مندی متن قرآن به معنای باورمندی به تاریخی بودن آموزه‏های آن و حصر در دوره نزول نیست، بلکه بدین معناست که متن امری تاریخی است که باید در فهم به این ویژگی توجه داشت، ولی تعالیم، آموزه‏ها و احکام آن امری فراتاریخی است که از خود قرآن و سایر مبانی عقلی و دینی نیز این مهم قابل استنباط است.^۳ در شماری از روایات امامیه به فرازمانی بودن آموزه‏های قرآنی تصریح شده است و راز پویایی و مانایی قرآن را عدم حصر مفاهیم آن در دام زمان بیان شده است. روایات تأویل بطن، احادیث مشهور به جری و