قرآن دانستهاند.۱ روشن است که این روایات، با دقت در نامگذاری سوره بقره به فسطاط و سنام، شناختی ظریف و دقیق از جایگاه و درون مایه این سوره به ما ارائه میکنند که شاید بدون آنها دستیابی به چنین شناختی دشوار باشد.
لَمْ یُرَ مثلُهن قط
سبک و محتوای برخی از سورههای در نوع خود چنان بیبدیل، فریبا و دلکش است که رسول خدا و مخاطبان را در برابر زیبایی و استواری آنها به شگفتی واداشته است. از این نمونه میتوان به نزول معوّذتین اشاره کرد که در روایت یکی از صحابی حاضر در زمان نزول چنین گزارش شده است:
از عقبة بنعامر جهنی نقل است: روزی همراه رسول خدا صلی الله علیه و اله بودم که آیاتی برای وی نازل شد که هرگز همانند آن را نه شنیده بودیم و نه دیده بودیم و آنها معوذتین- سوره فلق و سوره ناس- بودند.۲
این روایت بر پایه معیارهای حدیثشناسی حدیث معتبری شناخته شده است.۳ روشن
1.. و روی عبداللّٰه بن بریدة، عن أبیه، عن النبی أنه قال: «تعلموا سورة البقرة، فإن أخذها برکة، و ترکها حسرة، و لا یستطیعها البطلة»، أی: السحرة. و فی هذا دلیل علی فضیلة هذه السورة، و علی جواز تسمیتها سورة البقرة، و سمی بعض المتقدمین هذه السورة: فسطاط القرآن، لشرفها و فضلها (تفسیر السمعانی، ج۱، ص۴۰ - ۴۱)؛ (حدثنا) أبو المغیرة، ثنا عبدة، عن خالد بن معدان، قال: سورة البقرة تعلیمها برکة و ترکها حسرة و لا یستطیعها البطلة و هی فسطاط القران (سنن الدارمی، ج۲، ص۴۴۶ - ۴۴۷).
2.. عن عقبة بن عامر قال: قال رسول اللّٰه صلی الله علیه و سلم: ألم تر آیات أنزلت اللیلة لم یر مثلهن قط (قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ ٱلْفَلَقِ) و (قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ ٱلنَّاسِ) و حدثنی محمد بن عبداللّٰه بن نمیر، حدثنا أبی، حدثنا إسماعیل، عن قیس، عن عقبة بن عامر، قال: قال لی رسول اللّٰه صلی الله علیه و سلم: انزل أو أنزلت علی آیات لم یر مثلهن قط المعوذتین (صحیح مسلم، ج۲، ص۲۰۰؛ سنن النسائی، ج۲، ص۱۵۸)؛ عبد الرزاق، عن الثوری، عن سعد بن إبراهیم، عن رجل من جهینة، عن عقبة بن عامر الجهنی قال: بینا أسیر مع رسول اللّٰه صلی الله علیه و سلم أنزل علیه آیات لم أسمع مثلهن و لم أر مثلهن، المعوذتین (المصنّف، صنعانی، ج۳، ص۳۸۴)؛ حدثنا عبداللّٰه، حدثنی أبی، ثنا یزید بنهارون، أنا إسماعیل بن خالد، عن قیس بن أبی حازم، عن عقبة بن عامر الجهنی، قال: قال رسول اللّٰه صلی الله علیه و سلم: أنزل علی آیات لم أر مثلهن المعوذتین، ثم قرأهما (مسند احمد، ج۴، ص۱۵۰).
3.. حدثنا بندار، أخبرنا یحیی بن سعید، أخبرنا إسماعیل بن أبی خالد، أخبرنی قیس بن أبی حازم، عن عقبة بن عامر الجهنی، عن النبی صلی الله علیه و سلم قال: «قد أنزل اللّٰه علی آیات لم یر مثلهن؛ (قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ ٱلنَّاسِ) إلی آخر السورة. و (قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ ٱلْفَلَقِ) إلی آخر السورة». هذا حدیث حسن صحیح (سنن الترمذی، ج۴، ص۲۴۴).