قاعده و قانون، مردمان را در خود جمع کرده است۱ و سعادت دنیا و آخرت، نظام معاش و نجات معاد را در خود داراست.۲
این تبیین استوارتر و دقیقتر از تبیین قبلی است؛ زیرا تناسب بیشتری با ابعاد زیباشناختی و کاکردهای اجتماعی کلمه فسطاط در لغت عربی دارد. از مفسران امامیه نکته لطیفی در تسمیه این سوره به بقره در پیوند با محتوای آن گفته شده است که در تقویت قول اخیر کارساز است:
۰.سمّیت بها لاشتمالها على قصّة ذبحها الَّتی فیها الإشارة إلى ما هی الغایة القصوى و السعادة العظمى أعنی تحصیل الحیاة الطیّبة الأبدیّة، و السعادة الدائمة السرمدیّة، بذبح بقرة نفسه الحیوانیّة، و القوى الشهوانیّة بأسیاف الریاضة على الاستقامة الَّتی هی الموت الأصغر و الجهاد الأکبر إذا صلحت لذلک حیث (لَا فَارِضٌ) متهالک، (وَ لَا بِكْرٌ) غیر متمالک، بل (عَوَانٌ بَینَ ذَٰلِكَ)، على ما تسمع تمام القصّة هنالک.۳
به دلیل همین اوصاف ممتاز در روایات از آن به «سَنام القرآن» نیز یاد شده است.۴ سنام برای اشاره به نقطه اوج هر چیز و بلندترین نقطه آن گویند. لذا به کوهان شتر نیز سنام گفتهاند.۵ روشن است که چنین روایاتی در شناخت جایگاه، محتوا و کارکرد این سوره نقشآفرین است. در متون روایی آموزش سوره بقره را موجب برکت، ترک آن را موجب حسرت و غیر قابل نفود برای سَحره گفته۶ و این همه فضیلت ریشه در فسطاط بودن آن برای
1.. «السورة التی یذکر فیها البقرة فسطاط القرآن»، أی مدینته الجامعة لاشتمالها علی أمهات الأحکام و معظم أصول الدین و فروعه و الإرشاد إلی کثیر من مصالح العباد و نظام المعاش و نجاة المعاد و فی الفردوس فسطاط القرآن معظم سوره وکل مدینة فیها مجتمع الناس تسمی فسطاطا (فیض القدیر شرح الجامع الصغیر، ج۴، ص۱۹۶).
2.. و التوصیف فی النبوی تحقیق للتسمیة، کما أنّه لعلَّه الوجه فی العنوان الذی فی تفسیر الإمام بمثل النبوی، و لذا عبّر عنها فیما رواه من الخبر بطریق الإضافة نعم یستفاد منه اسم آخر للسورة، و هو فسطاط القرآن نظرا إلی اشتمالها علی معظم أصول الدین و فروعه. و الإرشاد إلی کثیر من مصالح العباد ممّا فیه نظام المعاش و نجاة المعاد (تفسیر الصراط المستقیم، ج۴، ص۵ - ۶).
3.. همان، ج۴، ص۵ - ۶.
4.. شریف الرضی، المجازات النبویه، ص ۴۱۴ (بی‌تا، قم، منشورات بصیرتی)؛ مسند احمد، ج۵، ص۲۶.
5.. همان.
6.. وجوه امتناع معارضه ساحران با سوره بقره را ر.ک: فیض القدیر شرح الجامع الصغیر، ج۴، ص۱۹۶.
