چون گوشت خوک و نوشیدن شراب، نجس بوده و فاقد طهارت شرعی هستند و با رفت و آمد در معابد خود این نجاست را به آنجا تسری می‏دهند. از این رو، ‏غالباً به دلیل عدم انفکاک نجاست از آن‏ها، اقامه نماز یا تبدیل اماکن آن‏ها به مسجد ممنوع است. علامه حلی این دیدگاه را به شماری از فقیهان غیر شیعه با عنوان «مخالفینا» نسبت داده است.^۱

ارزیابی و نقد

۱. میان فقیهان اتفاق نظر در نجاست بدنی اهل کتاب وجود ندارد و ادله اقامه شده برای اثبات آن، محل مناقشه است. محققان امامیه، ضمن مناقشه در ادله نجاست بدنی بر طهارت ذاتی بدن اهل کتاب تأکید دارند.^۲ از نگاه منتقدان هر دو پیش‏فرض طرفداران نجاست اهل کتاب در استناد به مفاد آیه ۲۸ سوره توبه، مردود و وحدت مفهومی و مصداقی میان نجاست مشرکان با اهل کتاب بر قرار نیست. لذا دلیل از اثبات مدعا عاجز است؛ زیرا نجس در آیه به مفهوم نجاست شرعی آن - که مقابل طهارت باشد – نیست، بلکه به معنای لغوی آن، یعنی کثافت و پلیدی معنوی به کار رفته است.^۳ این مهم نیز محتمل است که حکم به نجاست مشرکان و اهل کتاب، حکم سیاسی - اجتماعی بوده تا از این طریق هرگونه ارتباط با آن‏ها را در جامعه اسلامی قطع نماید.^۴ اطلاق شرک با اعتقاد به خداوند نیز سازگار است؛ همان طوری که در برخی از روایات مشرک به مسلمان مطیع شیطان و ریاکار علنی اطلاق شده است. لذا شرک دارای مراتبی است و برخی از مراتب آن بر اهل کتاب و حتی مسلمان نیز اطلاق می‏شود. همچنین، آیات متعددی وجود دارد که در آن‏ها اهل کتاب و یهود از مشرکان تفکیک شده‏اند^۵ و این مغایرت آن‏ها را از همدیگر می‏رساند.^۶ در نتیجه، مفهوم مد نظر طرفداران این رویکرد از نجس و شرک، قابل حمل بر اهل کتاب نیست.

آن‏ها منع شد.^۱ استناد به ادله متفاوت در تبیین وجه منع یا کراهت این عمل به تقریرهای متنوعی از این دیدگاه انجامیده است که در ادامه به ارزیابی هر یک از آن‏ها می‏پردازیم. شایان ذکر است که این رویکرد به شکل کراهت به برخی از فقیهان متقدم امامیه چون ابن براج، سلار و ابن إدریس نیز نسبت داده شده است.^۲

نجاست اهل کتاب

مهم‏ترین دلیل طرفداران نجاست بدنی اهل کتاب، مشرک بودن آنان و در نتیجه الحاق به مشرکان برابر ظاهر آیه (يَا أَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوا إِنَّمَا ٱلْمُشْرِكُونَ نَجَسٌ فَلَا يَقْرَبُوا ٱلْمَسْجِدَ ٱلْحَرَامَ بَعْدَ عَامِهِمْ هَٰذَا)؛^۳ «اى کسانى که ایمان آورده‌اید، حقیقت این است که مشرکان ناپاکند. پس نباید از سال آینده به مسجد الحرام نزدیک شوند» است که به نجس بودن هر مشرکی تصریح دارد. استدلال به این آیه مستلزم اثبات همسانی معنای نَجَس در آیه به معنای اصطلاحی رایج و مرتکز در ذهن متشرعه (نجاست فقهی در مقابل طهارت) و همچنین، شرک اهل کتاب به مفهوم حقیقی آن همانند مشرکان عصر نبوی است. سایر ادله چون استدلال به روایات نهی از نوشیدن ته‌مانده آب یهودی یا مسیحی با اخبار دال بر طهارت بدنی اهل کتاب و جواز خواندن نماز در لباس دوخته شده به دست مجوسی تعارض دارد که آیة اللّٰه خویی به تفصیل در بحث بررسی ادله نجاست اهل کتاب به نقد و بررسی آن‏ها پرداخته است.^۴ از این رو، ‏مهم‏ترین دلیل طرفداران آیه ۲۸ از سوره توبه است که در ادامه بررسی می‏شود.

عدم انفکاک‏ نجاست از اهل کتاب

فقیهانی که قائل به عدم طهارت اهل کتاب هستند، این حکم را درباره اموال متعلق به آنان نیز به نوعی تعمیم داده‏اند. اهل کتاب به دلیل مشرک بودن و همچنین، خوردن اعیان نجس