223
گونه‌شناسی احادیث قرآنی امامیه از نظریه تا تطبیق

در پژوهش‏های محققان امامیه، پاسخ‏های استواری به شبهات مطرح شده علیه زراره در مسأله امامت امام کاظم علیه السلام ارائه شده است.۱

از نمونه‏هایی که بیان شد، به روشنی می‏توان این مهم را استنباط کرد که آیاتی در قرآن هستند که بر خلاف ذهنیت مشهور در فقه یا کلام و... دارای کارکرد تشریعی یا معارفی هستند و نشان از گستردگی آفاق‏ دلالی قرآن دارند۲ که ‏‏‏باید با بهره‏گیری از این روایات از آموزه‏های ناب قرآن در گره‏گشایی از مسائل جاری زمانه و روزگار حداکثر استفاده را برد. از آن‏جایی‏که این احادیث، حُکم یا آموزه‌ای از معارف متنوع قرآن را از مدالیل و مقاصد آیات قرآن استفاده یا استنباط و ارائه می‏کنند، عنوان «مستفاد» را برای اشاره به این گونه پیشنهاد داده‏ایم.

در این گونه تأکید بر این مهم است که آموزه از آیه استفاده شده است و در پیوند با آیه بوده است. در روایات «مستفاد»، مقاصد قرآنی در پاسخ‏گویی به مسأله‏ای از متن آیات قرآن استنباط و عرضه می‏شود؛ آموزه و نظریه قرآنی در حل یک معضله نوآمد حیات دینی از بطن یا ظاهر آیه با نگاه فراسیاقی استنباط می‏شود؛ این مهم مشروط به فهم جامع قرآن و توانمندی علمی در به سخن در آوردن قرآن در پاسخ‏گویی به مسائل جاری زمانه و روزگار مفسر است که در روایات اهل بیت‏ علیهم السلام از آن به استنطاق قرآن یاد و بر ضرورت آن تأکید شده است: «... ذلک القرآن فاستنطقوه».۳ و «... و هذا القرآن إنما هو خط مستور بین الدفتین لا ینطق بلسان، و لا بد له من ترجمان و إنما ینطق عنه الرجال»۴ در نتیجه، در روایات مستفاد نیازمند دو شرط نسبت و شرط استنطاق هستیم و هر روایت تبیینی الزاماً مستفاد نیست، اما عکس آن صادق است.

1.. أعیان الشیعة، ج۷، ص۵۳ - ۵۴؛ دفاع عن التشیع، ص۲۲۲ -‏ ۲۲۴؛ شبهات وردود، ج۱، ص۵۴ - ۵۷.

2.. استاد سبحانی در این باره می‏نویسد: و قد استدل أئمة أهل البیت علیهم السلام بالقرآن علی کثیر من الأحکام التی غفل عنها فقهاء عصرهم، و نذکر هنا نموذجاً علی ذلک: ... تجد انّ الإمام الهادی علیه السلام استنبط حکم الموضوع من آیة مبارکة، لا یذکرها الفقهاء فی عداد آیات الأحکام، غیر انّ الإمام لوقوفه علی سعة دلالة القرآن، استنبط حکم الموضوع من تلک الآیة، و کم لها من نظیر (موسوعة طبقات الفقهاء، ج۱، ص۲۵ - ۲۶).

3.. نهج البلاغه، خطبه ۱۵۸.

4.. همان، خطبه ۱۲۵.


گونه‌شناسی احادیث قرآنی امامیه از نظریه تا تطبیق
222

به هر روی، از این دو نقل شیخ صدوق چنین برمی‏آید که در نگاه زراره قرآن در مسأله تشخیص امام بر حق، دارای شاخص و معیاری هست؛ و گرنه ادعای وی در عیار قرار دادن قرآن به عنوان معیار سنجه و اعلام، لغو و باطل خواهد بود؛ زیرا از شأن امثال زراره - که از حواریون امام باقر علیه السلام ۱و مرجع اصحاب ایشان بوده است۲ - بسیار بعید است و امام صادق علیه السلام شأن و منزلت وی را در دفاع از دین بسی والا وصف کرده است:

۰.عن جمیل عن أبی عبد الله علیه السلام فی مدح زرارة و نظرائه قال: بهم یکشف اللّه کل بدعة، ینفون عن هذا الدین انتحال المبطلین و تأول الغالین الحدیث.۳

ابوغالب زراری این حقیقت را چنین بیان کرده است:

۰.ومن الواضح ان شیئا منها لا یدل على شکه و تردیده فی إمامته، و انما هی و سایر الشواهد قامت على معرفته بمن أهل للإمامة و لا یحتاج مثل زرارة فقیه الامامیة و عیبة علوم أبى جعفر و أبى عبد اللّٰه علیهما السلام و أمینهما و بطانة سرهما إلى نص خاص من أبیه على إمامته و قد تطابقت الکتاب و السنة على إمامته‏.‏ و لعل ترک النص الخاص لزرارة، لخوف أمور علیه و على غیره من الشیعة.۴

1..‏ منزلته عند الامام أبی جعفر الباقر علیه السلام: کان لزرارة عند أبی جعفر الباقر علیه السلام منزلة رفیعة عظیمة حتی عد من حواریه ففی الکشی (ص۷) فی ترجمة سلمان فی حواری النبی الأکرم و الأئمة علیهم السلام الذین لم ینقضوا العهد و مضوا علیه و ینادون یوم القیامة بذلک باسناد عن أبی الحسن موسی بن جعفر علیه السلام فی حدیث طویل قال: ثم ینادی المنادی: أین حواری محمد بن علی علیه السلام، و حواری جعفر بن محمد علیه السلام؟ فیقوم عبداللّٰه‏‏‏ بن شریک العامری، و زرارة بن أعین الحدیث... . (تاریخ آل زرارة، ص۳۸).

2.. حدثنی حمدویه، قال: حدثنی یعقوب بن یزید، قال: حدثنی علی بن حدید، عن جمیل بن دراج، قال: ما رأیت رجلا مثل زرارة بن أعین، انا کنا نختلف إلیه فما کنا حوله الا بمنزلة الصبیان فی الکتاب حول المعلم فلما مضی الحدیث (رجال الکشی، ص۱۰۳، ش۴۵)؛ قال الکشی (ص۸۹، ش۶): حدثنی إبراهیم بن محمد بن العباس الختلی، قال: حدثنی أحمد بن إدریس القمی، قال: حدثنی محمد بن أحمد بن یحیی، عن محمد بن أبی الصهبان أو غیره، عن سلیمن بن داود المنقری، عن ابن أبی عمیر، قال: قلت لجمیل بن دراج: ما أحسن محضرک و أزین مجلسک‏! فقال: أی واللّٰه، ما کنا حول زرارة بن أعین الا بمنزلة الصبیان فی الکتاب حول المعلم. أبو بصیر المرادی فی الصحیح عن جمیل قال: سمعت أبا عبداللّٰه علیه السلام یقول: بشر المخبتین بالجنة: برید بن معاویة ... و زرارة، أربعة نجباء، امناء اللّٰه علی حلاله و حرامه، لولا هذه انقطعت آثار النبوة و اندرست (کشی، ص۱۱۳).

3.. خوئی، معجم رجال الحدیث، ج۸، ص۲۳۳.

4.. تاریخ آل زرارة، ص۸۳.

  • نام منبع :
    گونه‌شناسی احادیث قرآنی امامیه از نظریه تا تطبیق
    سایر پدیدآورندگان :
    علي راد
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1568
صفحه از 312
پرینت  ارسال به