درآمد
تبیین آموزههای قرآنی در بستر زمان و عینیسازی کارآمدی قرآن در پاسخگویی به مسائل جدید، غایت تبیین قرآن است و به اطمینان میتوان گفت مراحل پیشین شناخت و تبیین قرآن جنبه مقدماتی یا ابزاری برای تحقق این غایت مهم را دارند. اصل پاسخگویی قرآن به مسائل مختلف کلامی، فقهی و... در دوره بعد از نزول، گفتمانی شناخته شده و قابل اثبات در میراث روایی امامیه است؛ برای نمونه، استنباط اصل حرّ بودن انسان۱ از آیه (وَ شَرَوْهُ بِثَمَنٍ بَخْسٍ دَرَاهِمَ مَعْدُودَةٍ وَ كَانُوا فِيهِ مِنَ ٱلزَّاهِدِينَ)۲ در داوری امام علی علیه السلام درباره شخصی که در برده یا آزاد بودن وی اختلاف نظر بود، از جمله نمونههایی است که نشان از این مهم دارد که آیه مذکور در سوره یوسف علیه السلام از ظرفیت استنباط احکام فقهی برخوردار است و امام علی علیه السلام از چند و چون آن آگاه بوده و با این استدلال به آیه مسأله‌ای را پاسخ داده است.
گاه امام علی علیه السلام از تلفیق مفهومی دو آیه با یکدیگر پاسخ مسأله‌ای فقهی را از قرآن نمایانده است؛ همانند حکم به تبرئه زن از زنا که شش ماه بعد از ازدواج بچهدار شد و توهم این شد که وی قبل از ازدواجش با مردی غیر از همسرش رابطه نامشروع داشته و این بچه برآیند آن رابطه است؛ امام علی علیه السلام با استناد به مدلول التزامی آیاتی از قرآن، کمترین زمان
