207
گونه‌شناسی احادیث قرآنی امامیه از نظریه تا تطبیق

اهل بیت و امامان علیهم السلام تطبیق داده شده است۱ که به پیشتازی و اظهار ایمان به شکل تام آن از سوی ایشان دلالت دارد و قابل جری بر سایر مسلمانان نیز هست؛ همان طور که برخی از مفسران امامیه به این مهم اشاره کرده‏اند.۲ البته لازم است تراز ایمان و اقرار آنان حقیقی و بالاتر از ایمان لسانی باشد. از این رو، جری و به طور خاص در جری ظاهر لازم است میان مصادیق نوآمد با مفهوم یا عنوان اشاره شده در متن آیه پیوند و تشابه‌ای روشن وجود داشته باشد؛ برای نمونه، می‏توان به جری «زیان‏کردار‏ترین افراد» در آیه (قُلْ هَلْ نُنَبِّئُكُم بِالْأَخْسَرِينَ أَعْمَٰلاً)۳ در روایات امام علی علیه السلام اشاره کرد که در یک حدیث به «فجرة قریش»۴ و در روایتی به «راهبان دیر نشین در کوهستان‏ها»۵ تطبیق داده شده است؛ زیرا این دو مصداق بر این پندار باطل هستند که مشغول انجام اعمال نیک هستند؛ حال آن‏که حقیقت امر چیزی بیش از توهم آنان نیست. البته از تطبیق آیه بر خوارج۶ یا حروریه۷ در برخی از متون خودداری شده است.

1.. مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ النُّعْمَانِ، عَنْ سَلَّامٍ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فِی قَوْلِه تَعَالَی: (قُولُوا ءَامَنَّا بِاللَّهِ وما أُنْزِلَ إِلَیْنا)، قَالَ: إِنَّمَا عَنَی بِذَلِکَ عَلِیّاً علیه السلام و فَاطِمَةَ و الْحَسَنَ و الْحُسَیْنَ علیهم السلام و جَرَتْ بَعْدَهُمْ فِی الأَئِمَّةِ علیهم السلام (الکافی، ج۱، ص۴۱۶ - ۴۱۵).

2.. و فی الکافی و تفسیر العیاشی عن الباقر علیه السلام فی قوله تعالی: (قُولُوا ءَامَنَّا بِاللَّهِ...)، قال: إنما عنی بها علیا و فاطمة و الحسن و الحسین و جرت بعدهم فی الأئمة الحدیث. أقول: و یستفاد ذلک من وقوع الخطاب فی ذیل دعوة إبراهیم و من ذریتنا أمة مسلمة لک الآیة و لا ینافی ذلک توجیه الخطاب إلی عامة المسلمین و کونهم مکلفین بذلک، فإن لهذه الخطابات عموما و خصوصا بحسب مراتب معناها علی ما مر فی الکلام علی الاسلام و الایمان و مراتبهما (المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۳۱۵).

3.. سورۀ کهف، آیه ۱۰۳.

4.. و أخرج ابن مردویه، عن أبی الطفیل قال: سمعت علی بن أبی طالب و سأله ابن الکواء، فقال: من هل أنبئکم بالأخسرین أعمالا، قال: فجرة قریش (الدر المنثور، ج۴، ص۲۵۳).

5.. عن أبی خمیصة عبداللّٰه‏‏‏ بن قیس قال: سمعت علی بن أبی طالب یقول فی هذه الآیة: (قُلْ هَلْ نُنَبِّئُكُم بِالْأَخْسَرِینَ أَعْمَـٰلاً): إنهم الرهبان الذین حبسوا أنفسهم فی السواری (تفسیر القرآن العظیم، ابن أبی حاتم، ج۷، ص۲۳۹۳).

6..‏ فما عن القمی فی تفسیره. فی ذیل الآیة آن‏ها نزلت فی الیهود و جرت فی الخوارج لیس بصواب (المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۳، ص۴۰۲).

7.. عن مصعب قال: قلت لأبی: (قُلْ هَلْ نُنَبِّئُكُم بِالْأَخْسَرِینَ أَعْمَـٰلاً) الحروریة هم؟ قال: لا، و لکنهم أصحاب الصوامع، و الحروریة قوم زاغوا فـأَزاغَ اللَّه قُلُوبَهُمْ (همان، ج۷، ص۲۳۹۳).


گونه‌شناسی احادیث قرآنی امامیه از نظریه تا تطبیق
206

أُولٰئِكَ يَلْعَنُهُمُ ٱللَّهُ وَ يَلْعَنُهُمُ ٱللَّاعِنُونَ)،۱ بر عالمان فاسد،۲ غیب در آیه (ٱلَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ...)۳ به «مَنْ أَقَرَّ بِقِیَامِ الْقَائِمِ أَنَّهُ حَق‏»،۴ تالیان کتاب در آیه (ٱلَّذِينَ ءَاتَيْنَاهُمُ ٱلْكِتَابَ يَتْلُونَهُ حَقَّ تِلَاوَتِهِ أُولٰئِكَ يُؤْمِنُونَ بِهِ)۵ بر ائمه‏ علیهم السلام۶‏ و ‏...‏ اشاره کرد.

شایان ذکر است که این مصادیق با شأن یا سبب نزول این آیات تفاوت دارند؛ هر چند مورد نزول خود مصداقی از مفهوم آیه ‏‏است‏‏‏، لکن به انطباق مفهوم عام آیه بر این مورد نزول اطلاق جری و تطبیق نمی‏شود.‏‏ تأخر زمانی پدیداری مصداق از زمان نزول آیه، عدم نقش علی یا شرطی در نزول آیه... از جمله شرایط مصداق در جری و تطبیق به شمار می‏آیند و وجه تمایز آن با سبب یا شان نزول آیات هستند.

نکته مهم این‏که بر خلاف نمونه‏های یاد شده، برخی از آیات قابلیت چنین جری‏پذیری ندارند و نمی‏توان آن‏ها را در موارد مشابه‏‏ متأخر از نزول جری داد. از این نمونه می‏توان به مصداق «انفسنا» در آیه مباهله، «اهل بیت» در آیه تطهیر، «مطهرون» در آیه مس کتاب، «وارثان» در آیه وراثت کتاب ‏... اشاره کرد. عناوین یاد شده، برابر روایات، اختصاصی معصومان علیهم السلام بوده و قابلیت جری‏پذیری بر غیر آنان ندارند. دلیل این حصر شرایط ایجابی و سلبی احراز این عناوین است که در غیر اهل بیت‏ علیهم السلام وجود ندارد.

بخش مهمی از فضائل قرآنی اهل بیت علیهم السلام - که از آن به کرائم القرآن نیز یاد می‏شود - از این نوع به شمار می‏آیند. برخی از آیات هر چند بر مصادیق اتم جری و تطبیق داده شده‏اند، اما انحصار در آن مصداق اتم ندارند؛ همانند جری ظاهر عبارت (قُولُوا آمَنَّا بِاللَّهِ‏) در آیه (قُولُوا ءَامَنَّا بِاللَّهِ وَ مَا أُنزِلَ إِلَيْنَا وَ مَا أُنزِلَ إِلَىٰ إِبْرَاهِيمَ وَ إِسْمَاعِيلَ وَ إِسْحَاقَ وَ يَعْقُوبَ وَ ٱلْأَسْبَاطِ وَ مَا أُوتِىَ مُوسَىٰ وَ عِيسَىٰ وَمَا أُوتِىَ ٱلنَّبِيُّونَ مِن رَّبِّهِمْ لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِّنْهُمْ وَ نَحْنُ لَهُ‏ مُسْلِمُونَ‏)۷ به

1.. سوره بقره، آیه ۱۵۹.

2.. مجمع البیان، ج۲، ص۴۵۸.

3.. سوره بقره، آیه ۳.

4.. کمال الدین و تمام النعمه، ۲، ص۳۴۱.

5.. سوره بقره، آیه ۱۲۱.

6..‏ الکافی، ج۱، ص۲۱۵.

7.. سوره بقره، آیه ۱۳۶.

  • نام منبع :
    گونه‌شناسی احادیث قرآنی امامیه از نظریه تا تطبیق
    سایر پدیدآورندگان :
    علي راد
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1385
صفحه از 312
پرینت  ارسال به