در میان صحابه، ابن مسعود بر این باور بوده است که آیات قرآن را گروهی در گذشته عمل کردهاند و همان آیات را گروهی در آینده عمل میکنند.۱ شیخ طوسی این دیدگاه ابن مسعود را یکی از وجوه معنایی ظهر و بطن قرآن در روایت پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله دانسته است۲ و همین مضمون در روایات اهل بیت علیهم السلام تأیید شده است.۳ به هر حال، دیدگاه ابن مسعود گویای این مهم است که در دوره صحابه مسأله جری و تطبیق آیات امری شناخته شده بوده است؛ هر چند که از آن با اصطلاح خاصی یاد نشده است.
در روایات منسوب به ابن عباس و بُریده، نفس مطمئنه در آیه (يَا أَيَّتُهَا ٱلنَّفْسُ ٱلْمُطْمَئِنَّةُ) به پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله۴ و حمزه سید الشهداء۵ تطبیق داده شده است که نشان از شیوع جری آیات به اشخاص دارد. نصوص موجود نشانگر این مهم است که صحابه پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله آیات تاریخی قرآن را در پاسخ به مسائل جدید به کار میبستند؛نمونه‌های ذیل گویای این مهم هستند:
جنگ جمل
نمونه اول، آیه (وَٱتَّقُوا فِتْنَةً لَّا تُصِيبَنَّ ٱلَّذِينَ ظَلَمُوا مِنكُمْ خَاصَّةً وَٱعْلَمُوا أَنَّ ٱللَّهَ شَدِيدُ ٱلْعِقَابِ)۶ است که زبیر بن عوام آن بر جریان جنگ جمل جری داد.۷ در گزارشی از زبیر چنین آمده
1.. فاما ما روی عن النبی صلی الله علیه و اله أنه قال: [ما نزل من القرآن من آیة إلا و لها ظهر و بطن] ... والثانی - ما حکی عن ابن مسعود أنه قال: [ما من آیة إلا وقد عمل بها قوم و لها قوم یعملون بها] (التبیان، ج۱، ص۹)؛ این سخن ابن مسعود را بعدها ابن تیمیه با اندکی تغییر در متن در آثار خود به کار برده است: وَ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ فِی الْقُرْآنِ مِنْ آیَةٍ إلَّا وَ قَدْ عَمِلَ بِهَا قَوْمٌ وَ سَیَعْمَلُ بِهَا آخَرُونَ (ر.ک: مجموعة الفتاوی، ابن تیمیة، ج۲۸، ص۴۱۳).
2.. التبیان، ج۱، ص۹.
3.. حدثنا أبی رحمه الله قال: حدثنا سعد بن عبداللّٰه، عن أحمد بن أبی عبداللّٰه عن محمد بن خالد الأشعری، عن إبراهیم بن محمد الأشعری، عن ثعلبة بن میمون، عن أبی خالد القماط، عن حمران بن أعین، قال: سألت أبا جعفر علیه السلام عن ظهر القرآن و بطنه. فقال: ظهره الذین نزل فیهم القرآن، و بطنه الذین عملوا بمثل أعمالهم یجری فیهم ما نزل فی أولئک (معانی الأخبار، ص۲۵۹).
4.. عن ابن عباس - رضی اللّٰه عنهما - (یا أَیتُهَا ٱلنَّفْسُ ٱلْمُطْمَئِنَّةُ)، قال: هو النبی صلی الله علیه و سلم (الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج۶، ص۳۵۰).
5.. عن بریدة رضی الله عنه فی قوله: (یا أَیتُهَا ٱلنَّفْسُ ٱلْمُطْمَئِنَّةُ)، قال: یعنی نفس حمزة (همان).
6.. سوره انفال، آیه ۲۵: و از فتنه‌ای که تنها به ستمکاران شما نمیرسد بترسید و بدانید که خدا سخت کیفر است.
7.. حدثنا عبداللّٰه، حدثنی أبی، ثنا أبو سعید مولی بنیهاشم، ثنا شداد یعنی ابن سعید، ثنا غیلان بن جریر، عن مطرف، قال: قلنا للزبیر رضی الله عنه: یا أبا عبداللّٰه! ما جاء بکم شیعتم الخلیفة حتی قتل ثم جئتم تطلبون بدمه: قال الزبیر رضی الله عنه: انا قرأناها علی عهد رسول اللّٰه صلی الله علیه و سلم و أبی بکر و عمر و عثمان - رضی اللّٰه عنهم -: (وَٱتَّقُوا فِتْنَةً لَّا تُصِیبَنَّ ٱلَّذِینَ ظَلَمُوا مِنكُمْ خَاصَّةً)، لم نکن نحسب انا أهلها حتی وقعت منا حیث وقعت (مسند أحمد، ج۱، ص۱۶۵)؛ (( حدثنا عبداللّٰه، حدثنی أبی، ثنا أسود بن عامر، ثنا جریر، قال: سمعت الحسن قال: قال الزبیر بن العوام: نزلتهذه الآیة و نحن متوافرون مع رسول اللّٰه صلی الله علیه و سلم: (وَٱتَّقُوا فِتْنَةً لَّا تُصِیبَنَّ ٱلَّذِینَ ظَلَمُوا مِنكُمْ خَاصَّةً)، فجعلنا نقول ما هذه الفتنة و ما نشعر انها تقع حیث وقعت آخر حدیث الزبیر بن العوام رضی اللّٰه تعالی عنه (همان، ج۱، ص۱۶۷ - ۱۶۸).
