که از ساحت انبیاء چنین باورمندی به آن محال است.۱
در شبهه مذکور، جمله (فَظَنَّ أَن لَّن نَّقْدِرَ عَلَيْهِ) از بافت آن تقطیع شده است. اگر به صدر و ذیل این آیه و جایگاه آن در داستان حضرت یونس علیه السلام دقت شود، چنین معنایی از جمله مذکور صحیح نخواهد بود؛ زیرا این جمله در امتداد بیان حال حضرت یونس علیه السلام هنگام ترک قوم خویش است. وی در این زمان و چنین موقعیتی گمان نمیکرد که خداوند به خاطر آن بر او سخت خواهد گرفت، ولی شکی در این نداشت که اگر خداوند اراده کند، بر همه چیز قادر است.۲
همچنین، در آیات بعد، چون حضرت یونس علیه السلام از گرفتاری در شکم ماهی نجات یافت، خداوند را به پاس رهایی وی از این تنگناها ستود و خدواند دعای وی را استجابت کرد.۳ روشن است که چنین رابطه‌ای میان حضرت یونس علیه السلام و خداوند بر خلاف تصویر وی در شبهه مذکور است. در نتیجه، روایت با تبیین مقصود اصلی آیه، تشابه از چهره آن زدوده است و به شبهات مبتنی بر این تشابهنمایی پاسخ داده است.
«إِنَّکُمْ لَسارِقُونَ»
از مفاد ظاهر آیات (وَ لَمَّا دَخَلُوا عَلَىٰ يُوسُفَ ءَاوَىٰ إِلَيْهِ أَخَاهُ قَالَ إِنِّى أَنَا أَخُوكَ فَلَا تَبْتَئِسْ بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ * فَلَمَّا جَهَّزَهُم بِجَهَازِهِمْ جَعَلَ ٱلسِّقَايَةَ فِى رَحْلِ أَخِيهِ ثُمَّ أَذَّنَ مُؤَذِّنٌ أَيَّتُهَا ٱلْعِيرُ إِنَّكُمْ لَسَارِقُونَ * قَالُوا وَ أَقْبَلُوا عَلَيْهِم مَّاذَا تَفْقِدُونَ * قَالُوا نَفْقِدُ صُوَاعَ ٱلْمَلِكِ وَ لِمَن جَاءَ بِهِ حِمْلُ بَعِيرٍ وَ أَنَا بِهِ زَعِيمٌ)۴ چنین به ذهن میآید که یوسف علیه السلام برای هدفی ناگفته در آیات، ظرف ویژه (سقایه: مشربه) را
1.. و أما کونه علیه السلام مغاضبا؟ لربه حقیقة و ظنه أن اللّٰه لا یقدر علیه جدا، فمما یجل ساحة الأنبیاء الکرام عن ذلک قطعا و هم معصومون بعصمه اللّٰه (المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۴، ص۳۱۵)؛ و أمّا تفسیره بأنّه ظن أنّه سبحانه لا یقدر علیه، فهو تفسیر بما لا تصح نسبته إلی الجهلة من الناس فضلاً عن الأولیاء و الأنبیاء (عصمة الأنبیاء فی القرآن الکریم، ص۲۰۰).
2.. الدرّ المنثور، ج۵، ص۶۶۶ نقلاً عن الزبیر بن بکار فی الموفقیات؛ تاریخ دمشق، ج۷۳، ص۱۹۹ نحوه؛ نیز، ر.ک: مفاتیح الغیب، ج۲۲، ص۲۱۵.
3.. ... (فَنَـادَىٰ فِى ٱلظُّـلُمَاتِ)، أی ظُلمَةِ اللَّیلِ و ظُلمَةِ البَحرِ و ظُلمَةِ بَطنِ الحوتِ، (أَن لَّا إِلَـٰهَ إِلَّا أَنتَ سُبْحَانَكَ إِنِّى كُنتُ مِنَ ٱلظَّالِمِينَ)، بِتَرکی مِثلَ هذِهِ العِبادَةِ الَّتی قَد فَرَّغتَنی لَها فی بَطنِ الحوتِ، فَاستَجابَ اللهُ لَهُ و قالَ عز و جل : (فَلَوْلَا أَنَّهُ كَانَ مِنَ ٱلْمُسَبِّحِينَ * لَلَبِثَ فِى بَطْنِهِ إِلَىٰ يَوْمِ يُبْعَثُونَ) (عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج۱، ص۲۰۱، ح۱؛ الاحتجاج، ج۲، ص۴۳۲، ح۳۰۸ نحوه و کلاهما عن علی بن الجهم؛ بحار الأنوار، ج۱۱، ص۷۸، ح۸).
4.. سوره یوسف، آیه ۶۹ - ۷۲.
