در نتیجه، دیدگاه کعب فاقد مستند لازم و معتبر در تفسیر متن آیه بوده و خلاف ظاهر و سیاق آیه است.
تأویل متشابه
از آنجاییکه تأویل با کشف مقصود اصلی گوینده پیوند دارد و هدف از آن نمایاندن مراد جدی گوینده از ظواهر است، از این رو، تأویل در تبیین گزارههای متشابه نیز حضوری پررنگ دارد. نمونه‌های ذیل گویای کارکرد تأویل در تبیین مقصود صحیح از آیات متشابه است:
ظن یونس علیه السلام
با استناد به ظاهر آیه (فَظَنَّ أَن لَّن نَّقْدِرَ عَلَيْهِ) چنین ادعا شده است که مفاد آن با عصمت پیامبران ناسازگار است؛ زیرا حضرت یونس علیه السلام چنین میپنداشت که خداوند نسبت به وی دیگر قدرتی ندارد.۱ امام رضا علیه السلام در روایتی، با بیان «إنّما ظنّ بمعنى: استیقن أنّ اللّه لن یضیّق علیه رزقه»، به تصحیح این پنداره پرداختند۲ و تشابهنمایی ظاهر «ظنّ» به معنای گمان و پنداره را بر طرف کردند. در حقیقت، این شبهه برآیند فهم نادرست اشکال کننده از معنای مقصود «ظنّ» در این آیه است؛ زیرا در آیه مذکور کلمه «ظنّ» به معنای یقین و فعل (نَّقْدِرَ عَلَيْهِ) به معنای تضییق روزی به کار رفته است؛ همان طوری که در آیه (وَ أَمَّا إِذَا مَا ٱبْتَلَاهُ فَقَدَرَ عَلَيْهِ رِزْقَهُ)۳ در همین معنا به کار رفته است. همچنین، در صورت حمل معنای کلمه «ظنّ» به گمان حضرت یونس علیه السلام به خروج از حیطه قدرت الهی، مستلزم کفر وی خواهد بود۴
1.. الإمام الرضا علیه السلام ـ حینَما سَأَلَهُ عَلِیُّ بنُ مُحَمَّدِ بنِ الجَهمِ: یَا بنَ رَسولِ اللهِ، أ تَقولُ بِعِصمَةِ الأَنبِیاءِ؟ قالَ: نَعَم. قالَ: فَما تَعمَلُ فی قَولِ اللهِ عز و جل : (وَ ذَا ٱلنُّونِ إِذ ذَّهَبَ مُغَـٰضِبًا فَظَنَّ أَن لَّن نَّقْدِرَ عَلَيْهِ)؟ (عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج۱، ص۱۹۲، ح۱؛ الأمالی، صدوق، ص۱۵۰، ح۱۴۸).
2.. کنز الدقائق، ج۶، ص۱۰۷.
3.. سوره فجر، آیه ۱۶.
4.. الإمام الرضا علیه السلام: أمّا قَولُهُ عز و جل: (وَ ذَا ٱلنُّونِ إِذ ذَّهَبَ مُغَـٰضِبًا فَظَنَّ أَن لَّن نَّقْدِرَ عَلَيْهِ)، إنَّما «ظَنَّ» بِمَعنَی: استَیقَنَ أنَّ اللهَ لَن یُضَیِّقُ عَلَیهِ رِزقَهُ؛ ألا تَسمَعُ قَولَ اللهِ عز و جل : (وَ أَمَّا إِذَا مَا ٱبْتَلَاهُ فَقَدَرَ عَلَيْهِ رِزْقَهُ)، أی ضَیَّقَ عَلَیهِ رِزقَهُ، و لَو ظَنَّ أنَّ اللهَ لا یَقدِرُ عَلَیهِ لَکانَ قَد کَفَرَ (عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج۱، ص۱۹۲، ح۱)؛ الإمام الرضا علیه السلام ـ لَمّا سُئِلَ عَن قَولِهِ تَعالی: (وَ ذَا ٱلنُّونِ إِذ ذَّهَبَ مُغَـٰضِبًا فَظَنَّ أَن لَّن نَّقْدِرَ عَلَيْهِ) ـ : ذاکَ یونُسُ بنُ مَتّی علیه السلام ذَهَبَ مُغاضِباً لِقَومِهِ (فَظَنَّ)، بِمَعنَی استَیقَنَ (أَن لَّن نَّقْدِرَ عَلَيْهِ)، أن لَن نُضَیِّقَ عَلَیهِ رِزقَهُ، و مِنهُ قَولُهُ عز و جل: (وَ أَمَّآ إِذَا مَا ٱبْتَلَـاهُ فَقَدَرَ عَلَیْهِ رِزْقَهُ)، أی ضَیَّقَ و قَتَرَ ... (عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج۱، ص۲۰۱، ح۱؛ الاحتجاج، ج۲، ص۴۳۲، ح۳۰۸ نحوه و کلاهما عن علی بن الجهم؛ بحار الأنوار، ج۱۱، ص۷۸، ح۸).
