171
گونه‌شناسی احادیث قرآنی امامیه از نظریه تا تطبیق

شد.۱ بر پایه برخی از گزاره‏های تاریخی حضرت موسی علیه السلام در این دوره با بنی اسرائیل ارتباط داشت و بنی اسرائیل به سخنان وی گوش می‏دادند تا این‏که با قوم فرعون مخالفت نمود و به این امر مشهور شد. لذا از ورود به مصر خوفناک بود؛ زیرا دستور اخراج وی از مصر صادر شده بود.۲ مفسران آیه (وَ لَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَٱسْتَوَىٰ) را ناظر به این دوره زمانی دانسته و سن حضرت موسی علیه السلام را در دوره «أشده» بر پایه روایات هجده سال۳ و برخی آن را سی سال و «و استوى‏» را اشاره به چهل سالگی موسی علیه السلام دانسته‏اند که خداوند به وی در این دوره حکم و علم عنایت کرد و او را از محسنین بر شمرد.۴ مقصود از حکم را نبوت یا بلوغ عقلی و معرفتی حضرت موسی علیه السلام گفته‏اند.۵

در دوره دوم، حضرت موسی علیه السلام بعد از فرار از مصر به مدین رسید۶و بر پایه روایات با دختر شعیب علیه السلام ازدواج کرد و مهریه همسر وی، چوپانی هشت یا ده سال موسی علیه السلام برای شعیب علیه السلام بود.۷ بعد از اتمام تعهد موسی علیه السلام به شعیب علیه السلام، به همراه همسرش مدین را به سوی مصر ترک کرد و در میانه راه بود که خداوند حضرت موسی علیه السلام را به پیامبری

1.. (وَ جَاءَ رَجُلٌ مِّنْ أَقْصَا ٱلْمَدِينَةِ يَسْعَىٰ قَالَ يَـٰمُوسَىٰ إِنَّ ٱلْمَلَأَ يَأْتَمِرُونَ بِكَ لِيَقْتُلُوكَ فَاخْرُجْ إِنِّى لَكَ مِنَ ٱلنَّاصِحِينَ * فَخَرَجَ مِنْهَا خَائِفًا يَتَرَقَّبُ قَالَ رَبِّ نَجِّنِى مِنَ ٱلْقَوْمِ ٱلظَّالِمِينَ * وَ لَمَّا تَوَجَّهَ تِلْقَاءَ مَدْيَنَ قَالَ عَسَىٰ رَبِّى أَن يَهْدِيَنِى سَوَاءَ ٱلسَّبِيلِ) (سوره قصص، آیه۲۰- ۲۲).

2.. و قیل: إن بنی إسرائیل کانوا یجتمعون إلی موسی و یسمعون کلامه، و لما بلغ أشده خالف قوم فرعون فاشتهر ذلک منه، و أخافوه فکان لا یدخل مصرا إلا خائفا (وَ دَخَلَ ٱلْمَدِينَةَ عَلَىٰ حِينِ غَفْلَةٍ)، و قیل: إن فرعون أمر بإخراجه من البلد فلم یدخل إلا الآن (مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۷، ص۴۲۱؛ بحار الأنوار، ج۱۳، ص۱۸).

3.. المیزان فی تفسیر القرآن بالقرآن، ج۱۶، ص۱۶.

4.. (ءَاتَيْنَاهُ حُكْمًا وَ عِلْمًا وَ كَذَٰلِكَ نَجْزِى ٱلْمُحْسِنِينَ).

5.. ر.ک: التبیان فی تفسیر القرآن، ج۸، ص۱۳؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۷، ص۴۲۱؛ بحار الأنوار، ج۱۳، ص۱۸.

6.. (وَ لَمَّا تَوَجَّهَ تِلْقَاءَ مَدْيَنَ قَالَ عَسَىٰ رَبِّى أَن يَهْدِيَنِى سَوَاءَ ٱلسَّبِيلِ) (سوره قصص، آیه ۲۲).

7.. (إِنِّى أُرِيدُ أَنْ أُنكِحَكَ إِحْدَى ٱبْنَتَىَّ هَـٰتَيْنِ عَلَىٰ أَن تَأْجُرَنِى ثَمَـٰنِىَ حِجَجٍ فَإِنْ أَتْمَمْتَ عَشْرًا فَمِنْ عِندِكَ وَ مَا أُرِيدُ أَنْ أَشُقَّ عَلَيْكَ سَتَجِدُنِى‏إِن شَاءَ ٱللَّهُ مِنَ ٱلصَّالِحِينَ * قَالَ ذَٰلِكَ بَيْنِى وَ بَيْنَكَ أَيَّمَا ٱلْأَجَلَيْنِ قَضَيْتُ فَلَا عُدْوَانَ عَلَىَّ وَ ٱللَّهُ عَلَىٰ مَا نَقُولُ وَ كِيلٌ)‏ (سوره قصص، آیه ۲۷ - ۲۸) (تفسیر القمّی، ج۲، ص۱۳۸؛ بحار الأنوار، ج۱۳، ص۲۸، ح۲؛ نیز، ر.ک: المستدرک علی الصحیحین، ج۲، ص۴۴۱، ح۳۵۳۰؛ تفسیر القرطبی، ج۱، ص۳۳۹؛ تفسیر ابن کثیر، ج۶، ص۲۳۷).


گونه‌شناسی احادیث قرآنی امامیه از نظریه تا تطبیق
170

حضرت موسی علیه السلام، با الهام خداوند، فرزندش را داخل صندوقچه‌ای چوبین در نیل افکند و موسی علیه السلام توسط همسر فرعون نجات یافت و به فرزندی گرفته شد. سپس با عنایت الهی دوباره مادر حضرت موسی علیه السلام سرپرستی وی را به عهده گرفت۱ و این چنین، حضرت موسی علیه السلام در دربار فرعون تا دوره جوانی رشد یافت. قرآن در آیاتی به به شرایط بحرانی روزگار تولد وی، به آب افکندن وی و نقش مادر ایشان در این داستان اشارات گویایی دارد.۲

تورات نیز مشابه قرآن داستان تولد موسی علیه السلام را با ‏تفاوت‏ها‏ی جزئی و اندک بیان کرده است.۳ هر چند قرآن هیچ اشاره‌ای به حیات پدر موسی علیه السلام هنگام تولد ندارد، ولی با تعبیر «ربط قلبی با خداوند»۴ بر عنایت ویژه خداوند به مادر حضرت موسی علیه السلام در تولد وی اشاره دارد.۵

دوره حضور حضرت موسی علیه السلام در مصر با قتل غیر عمدی یک مرد مصری از سوی وی پایان یافت۶ و حضرت موسی علیه السلام برای حفظ جان خویش مجبور به ترک مصر به سوی مدین

1.. (فَرَدَدْنَاهُ إِلَىٰ أُمِّهِ كَىْ تَقَرَّ عَيْنُهَا وَ لَا تَحْزَنَ وَلِتَعْلَمَ أَنَّ وَعْدَ ٱللَّهِ حَقٌّ وَ لَـٰكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ) (سوره قصص، آیه۱۳).

2.. (إِذْ أَوْحَيْنَا إِلَىٰ أُمِّكَ مَا يُوحَىٰ * أَنِ ٱقْذِفِيهِ فِى ٱلتَّابُوتِ فَاقْذِفِيهِ فِى ٱلْيَمِّ فَلْيُلْقِهِ ٱلْيَمُّ بِالسَّاحِلِ يَأْخُذْهُ عَدُوٌّ لِّى وَ عَدُوٌّ لَّهُ وَ أَلْقَيْتُ عَلَيْكَ مَحَبَّةً مِّنِّى وَ لِتُصْنَعَ عَلَىٰ عَيْنِى * إِذْ تَمْشِى أُخْتُكَ فَتَقُولُ هَلْ أَدُلُّكُمْ عَلَىٰ مَن يَكْفُلُهُ فَرَجَعْنَاكَ إِلَىٰ أُمِّكَ كَىْ تَقَرَّ عَيْنُهَا وَلَا تَحْزَنَ) (سوره طه آیه ۳۸ ـ ۴۱).

3.. تورات، سفر خروج، ۲ / ۲ - ۱۰.

4.. (وَ أَصْبَحَ فُؤَادُ أُمِّ مُوسَىٰ فَـٰرِغًا إِن كَادَتْ لَتُبْدِى بِهِ لَوْلَا أَن رَّبَطْنَا عَلَىٰ قَلْبِهَا لِتَكُونَ مِنَ ٱلْمُؤْمِنِينَ) (سوره قصص، آیه۱۰).

5.. ر.ک: التبیان فی تفسیر القرآن، ج۸، ص۱۳۳؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۷، ص۴۱۸؛ المیزان فی تفسیر القرآن بالقرآن، ج۱۶، ص۱۳ - ۱۱).

6.. (وَ دَخَلَ ٱلْمَدِينَةَ عَلَىٰ حِينِ غَفْلَةٍ مِّنْ أَهْلِهَا فَوَجَدَ فِيهَا رَجُلَيْنِ يَقْتَتِلَانِ هَـٰذَا مِن شِيعَتِهِ وَهَـٰذَا مِنْ عَدُوِّهِ فَاسْتَغَـٰثَهُ ٱلَّذِى مِن شِيعَتِهِ عَلَى ٱلَّذِى مِنْ عَدُوِّهِ فَوَكَزَهُ مُوسَىٰ فَقَضَىٰ عَلَيْهِ قَالَ هَـٰذَا مِنْ عَمَلِ ٱلشَّيْطَـٰنِ إِنَّهُ عَدُوٌّ مُّضِلٌّ مُّبِينٌ * قَالَ رَبِّ إِنِّى ظَـلَمْتُ نَفْسِى فَاغْفِرْ لِى فَغَفَرَ لَهُ إِنَّهُ هُوَ ٱلْغَفُورُ ٱلرَّحِيمُ) (سوره طه، آیه ۴۰).

  • نام منبع :
    گونه‌شناسی احادیث قرآنی امامیه از نظریه تا تطبیق
    سایر پدیدآورندگان :
    علي راد
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1503
صفحه از 312
پرینت  ارسال به