مَا ٱبْتَلَاهُ فَقَدَرَ عَلَيْهِ رِزْقَهُ فَيَقُولُ رَبِّى أَهَٰنَنِ)۱ در همین معنا به کار رفته است و در صورت حمل آن به معنای خروج حضرت یونس علیه السلام از حیطه قدرت الهی، مستلزم کفر وی خواهد بود۲ که از ساحت انبیاء چنین باورمندی به آن محال است.۳
در شبهه مذکور جمله (فَظَنَّ أَن لَّن نَّقْدِرَ عَلَيْهِ) از بافت آن تقطیع شده است. اگر به صدر و ذیل این آیه و جایگاه آن در داستان حضرت یونس علیه السلام دقت شود، چنین معنایی از جمله مذکور صحیح نخواهد بود؛ زیرا این جمله در امتداد بیان حال حضرت یونس علیه السلام هنگام ترک قوم خویش است. وی در این زمان و حال گمان نمیکرد که خداوند به خاطر آن بر او سخت خواهد گرفت، ولی شکی در این نداشت که اگر خداوند اراده کند بر همه چیز قادر است۴. همچنین، در آیات بعد، چون حضرت یونس علیه السلام از گرفتاری در شکم ماهی نجات یافت، خداوند را به پاس رهایی وی از این تنگناها ستود و خدواند دعای وی را استجابت کرد.۵ روشن است که چنین رابطه‌ای میان حضرت یونس علیه السلام و خداوند بر خلاف تصویر
1.. سوره فجر، آیه ۱۶.
2.. الإمام الرضا علیه السلام: أمّا قَولُهُ عز و جل : (وَ ذَا ٱلنُّونِ إِذ ذَّهَبَ مُغَـٰضِبًا فَظَنَّ أَن لَّن نَّقْدِرَ عَلَيْهِ)، إنَّما «ظَنَّ»، بِمَعنَی: استَیقَنَ أنَّ اللّهَ لَن یُضَیِّقُ عَلَیهِ رِزقَهُ؛ ألا تَسمَعُ قَولَ اللّهِ عز و جل : (وَ أَمَّا إِذَا مَا ٱبْتَلَاهُ فَقَدَرَ عَلَيْهِ رِزْقَهُ)، أی ضَیَّقَ عَلَیهِ رِزقَهُ، و لَو ظَنَّ أنَّ اللّهَ لا یَقدِرُ عَلَیهِ لَکانَ قَد کَفَرَ. (عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج۱، ص۱۹۲، ح۱)؛ الإمام الرضا علیه السلام ـ لَمّا سُئِلَ عَن قَولِهِ تَعالی: (وَ ذَا ٱلنُّونِ إِذ ذَّهَبَ مُغَـٰضِبًا فَظَنَّ أَن لَّن نَّقْدِرَ عَلَيْهِ) ـ : ذاکَ یونُسُ بنُ مَتّی علیه السلام ذَهَبَ مُغاضِباً لِقَومِهِ «فَظَنَّ»، بِمَعنَی استَیقَنَ (أَن لَّن نَّقْدِرَ عَلَیْهِ)، أن لَن نُضَیِّقَ عَلَیهِ رِزقَهُ، و مِنهُ قَولُهُ عز و جل : (وَ أَمَّا إِذَا مَا ٱبْتَلَاهُ فَقَدَرَ عَلَيْهِ رِزْقَهُ)، أی ضَیَّقَ و قَتَرَ ... (عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج۱، ص۲۰۱، ح۱؛ الاحتجاج، ج۲، ص۴۳۲، ح۳۰۸ نحوه و کلاهما عن علی بن الجهم؛ بحار الأنوار، ج۱۱، ص۷۸، ح۸).
3.. و أما کونه علیه السلام مغاضبا لربه حقیقة و ظنه أن اللّٰه لا یقدر علیه جدا فمما یجل ساحة الأنبیاء الکرام عن ذلک قطعا و هم معصومون بعصمه اللّٰه (المیزان، ج۱۴، ص۳۱۵)؛ و أمّا تفسیره بأنّه ظن أنّه سبحانه لا یقدر علیه، فهو تفسیر بما لا تصح نسبته إلی الجهلة من الناس فضلاً عن الأولیاء و الأنبیاء (عصمة الأنبیاء فی القرآن الکریم، ص۲۰۰).
4.. الدرّ المنثور، ج۵، ص۶۶۶، نقلاً عن الزبیر بن بکار فی الموفقیات؛ تاریخ مدینة دمشق، ج۷۳، ص۱۹۹ نحوه؛ نیز، ر.ک: مفاتیح الغیب، ج۲۲، ص۲۱۵.
5.. ... (فَنَـادَىٰ فِى ٱلظُّـلُمَاتِ)، أی ظُلمَةِ اللَّیلِ و ظُلمَةِ البَحرِ و ظُلمَةِ بَطنِ الحوتِ، (أَن لَّا إِلَـٰهَ إِلَّا أَنتَ سُبْحَانَكَ إِنِّى كُنتُ مِنَ ٱلظَّالِمِينَ) بِتَرکی مِثلَ هذِهِ العِبادَةِ الَّتی قَد فَرَّغتَنی لَها فی بَطنِ الحوتِ، فَاستَجابَ اللّهُ لَهُ و قالَ عز و جل : (فَلَوْلَا أَنَّهُ كَانَ مِنَ ٱلْمُسَبِّحِينَ * لَلَبِثَ فِى بَطْنِهِ إِلَىٰ يَوْمِ يُبْعَثُونَ) (عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج۱، ص۲۰۱، ح۱؛ الاحتجاج، ج۲، ص۴۳۲، ح۳۰۸ نحوه و کلاهما عن علی بن الجهم؛ بحار الأنوار، ج۱۱، ص۷۸، ح۸).
