درآمد
مقصود از «تبیین» در ترکیب «احادیث تبیین قرآن» عبارت است از «کشف، بسط، تعمیق، تصدیق و کاربست مدالیل و مقاصد آیات قرآن» که «طی فرآیندی روشمند از ظاهر الفاظ تا مقاصد فراسیاقی آیات» انجام میپذیرد. «تبیین» الگوی تقریباً کامل فهم قرآن از واژه تا مقصود یا از متن تا بطن قرآن است. فهم کامل قرآن زمانی تمام میشود که تمامی فرآیند تبیین آن به دقت و به ترتیب مراحل آن از معناشناسی واژگان تا استنطاق آموزههای آیات صورت پذیرد. در این فصل، روایاتی که «حاوی آگاهیهایی متناسب و مؤثر در تبیین مدالیل و مقاصد قرآنی باشد یا مفاهیم آیات را در تحلیل حوادث و پاسخ به مسائل زمانه به کار برده باشد»، احادیث تبیین قرآن نامیدهایم.
شاخص متمایز کننده این روایات از احادیث قرآنشناسی چنین است که در آنها عمل کشف و تبیین معنای آیات از متن از سوی معصوم علیه السلام انجام شده است. مراد از این تبیین، عرضه مدلول قرآنی در سطوح زبانی، مفهومی، مصداقی و مقاصدی است. به سخن دیگر، روایتی که به تبیین مدلول ظاهری و باطنی آیات پرداخته یا آموزههای قرآنی در عرصههای متنوع معارف اعتقادی، اجتماعی، فقهی، سیاسی، فرهنگی، تاریخی... را از آیات استنباط و در اختیار مخاطب قرار بدهد. روشن است که کاربرد واژه تبیین در این گونه، مفهومی گستردهتر داشته و شامل پنج ساحتِ معناشناختی است: ترجمه، تفسیر، تأویل، جری و تطبیق و استنطاق. همه اینها در تبیین اشتراک دارند، لکن کارکرد و قلمرو آنها با یکدیگر متفاوت است. از این رو، اطلاق «تفسیر» بر همه آنها نادرست است و اصطلاح «تبیین» مناسبتر به نظر میرسد.
