ساده و سهل پنداشت و از آن غفلت ورزید یا ثمره چندان قابل اعتنایی برای آن قائل نشد، بلکه درنگ در روایات اسم‏شناسی‏ قرآن، از حقیقتی فراتر و ناب‏تر از این حکایت دارد.

اسم‏شناسی‏ قرآن بر پایه احادیث اهل بیت علیهم السلام شناختی عمیق از ابعاد و آفاق وجودی، هدایتی و کارآمدی قرآن ارائه و مخاطب را از شناخت اسم به شناخت مسمی و حقیقت قرآن رهنمون می‏کنند. بر پایه این دسته از روایات، قرآن پدیده‌ای ذو‏وجوه و دارای ابعاد وجودی متنوع و متکثر است و کارکردهای متوازی همزمان دارد. بر پایه این روایات، قرآن این دریای بی‏کران معرفت و ادب، اقیانوسِ مروارید نور، آسمانِ آفتاب‏گون شریعت و اخلاق، متبلور در سوره‏ها و آیات آن است. هر یک از سوره‏ها و آیات را مکانتی ویژه، فضیلتی ممتاز، آثاری خاص و شمیم جان‏فزای مختص به خود است؛ یکی عروس‏وار جلوه‏گاه زیبایی بدیع و بی‏بدیل قرآن است، پویایی و تعالی معارف دیگری آن را به سان قلب مایه حیات مدام قرآن کرده است، آن دیگر شناسه خداوند است؛ زیرا عمیق‏ترین و دقیق‏ترین معرفت ممکن از وجود خداوند را ترسیم کرده است... خواندن توأم با تأمل و تفقه هر یک از این سوره و آیات پیامدهای شناختی و معنوی خاص خود را به دنبال دارد و بی‏شک در شناخت ما از قرآن سودمندند. اگر نبود این دسته از روایات، امکان دست‏یابی به چنین شناختی از ماهیت سوره‏ها و آیات قرآن و کارآمدی‏های آن برای ما میسور نبود و محرومیت‏های زیادی از شناخت و بهره‏مندی را از قرآن به دنبال داشت.

اسم‏شناسی‏ قرآن برای سایر شناخت‏های قرآن، از لحاظ رتبی تقدم دارد و بدون این شناخت اقدام به فهم آن هر چند میسور است، اما شایسته نیست. آشنایی با این روایات، نتایج قرآن‏شناسی‏ به معنای عام آن را داشته و با واسطه در تفسیر قرآن نیز سودمند هستند. نظر به تفاوت محتوا و کارکرد این دسته‏ از احادیث متمایز از گونه‏های دیگر هستند و آن‏ها را در این پژوهش احادیث اسم‏شناسی‏ قرآن نامیده‏ایم. معیار تشخیص در این گونه از احادیث محوریت شناسایی اسامی و اوصاف سوره یا آیه‌ای از آن پرداخته است و فراتر از آن، شناخت دیگری درباره قرآن در اختیار ما قرار نمی‏دهد. از این رو، ‏این گونه از روایات از گونه‏های دیگر تمایز ماهوی و کارکردی دارند.

جمع‏بندی

از آن‏چه گذشت، به روشنی این مهم به دست می‏آید که گونه‌ای از روایات امامیه به مسائل بنیادین و پایه‌ای شناخت قرآن توجه داشته‏اند که نظر به تمایز محتوایی و رویکردی این روایات می‏توان آن‏ها را در گونه‌ای مستقل و متمایز از دیگر روایات دسته‏بندی کرد. ماهیت‏شناسی‏ قرآن روایاتی هستند که تبیین دقیق و درست ماهیت قرآن اعم از پدیدار و فرآیند پدیداری آن را بر عهده دارند. روایات ماهیت‏شناسی‏ قرآن افزون بر تبیین ماهیت قرآن کریم، در ابطال نگره‏های نادرست شناخت ماهیت و فرآیند پدیداری قرآن سودمند هستند و عیاری استوار برای نقد این نگره و راستی آزمایی آن‏ها هستند. غفلت از این گونه روایات، قرآن‏پژوه را در انبوه متراکم فرضیه‏های کلامی و فلسفی مرتبط به ماهیت قرآن دچار سرگشتگی خواهد نمود. در نتیجه، این دسته از روایات را نباید با سایر روایات ادغام یا یکسان پنداشت و ضروری است که جانمایی مستقل و دقیقی برای آنان در روایات قرآن‏شناسی‏ اختصاص داد.

شناخت اسمایی قرآن راه‏های متعددی دارد که از جمله آن‏ها شناخت روایی است که مستند به احادیث معتبر صورت می‏پذیرد که مقصود ما در این کتاب است. در این روایات اسامی، القاب و اوصافی برای سوره‏ها و آیات قرآن بیان کرده‏اند که می‏توان از آن‏ها معرفتی نسبت به جایگاه و کارکرد سوره یا آیه دست یافت. از این رو، ‏یکی از منابع معرفت اسمایی قرآن، روایاتی است که حاوی چنین داده‏های معرفتی هستند و در جوامع تفسیری روایی و حدیثی امامیه به فراوانی گزارش شده‏اند که از آن‏ها به احادیث اسم‏شناسی‏ قرآن یاد کرده‏ایم. نظر به جایگاه قرآن و پیوند آن با خداوند این چنین نیست که اسم‏شناسی‏ قرآن را بتوان امری