درست تفسیر، در اعتبار نتایج تفسیر تأثیرگذار است. دغدغه شناخت روش صحیح تفسیر تا حدی است که برخی به دنبال شناسایی شاخصه‏های آن از منظر خود قرآن بودند.^۱

روش، تابعی از منهج تفسیری است که خود دارای قواعد و اصولی است که از آن به چارچوب کلی نظریه تفسیری مفسّر یاد می‏شود. منهج تفسیری همانند نقشه ساختمانی است که به دقّت توسط مهندسی خبره طراحی می‏شود و روش تفسیری، التزام عملی و دقیق معمار ساختمان به اجرای نقشه هنگام ساخت ‏‏است.^۲ پس روش از منهج مفسّر تأثیر می‏پذیرد و تابعی از آن است. به کارگیری اصطلاح منطق تفسیر^۳ به جای روش تفسیر، و تعریف آن به معیارها و سنجه‏هایی که مراعات آن‏ها، از خطای مفسر جلوگیری می‏کند و در میان تعابیر و اصطلاحات رایج در کتاب‏ها‏ی روش‏شناسی‏ تفسیر، دقیق‏تر از دیگر عناوین مصطلح است. بر پایه این اصطلاح، فهم تفاسیر و بهره‏گیری از آن‏ها در گِرو شناخت منطق تفسیر بوده و پدیداری تفاسیر روشمند، روزآمد و کامل در سایه این شناخت، ممکن است.^۴

مفسران امامیه هماره به این مهم تأکید دارند که روش صحیح تفسیر را باید از الگوی تفسیری اهل بیت علیهم السلام فراگرفت که در روایات تفسیری آنان نهفته است. عترت نبوی در تفسیر قرآن از روش تفسیری خاص خود برخوردار است که برگرفته از دانش سرشار آنان در قرآن‏شناسی‏ است. دانش خاص عترت در شناخت قرآن، آنان را در شناساندن روشمند، دقیق و جامع معانی و مقاصد قرآن توانا ساخته است. این شاخصه‏ها در حقیقت، ضمن به تصویر کشیدن چگونگی تفسیر قرآن توسط عترت، ویژگی‏های اصلی روش تفسیری آنان را نیز بیان می‏کنند. مفسری که مطابق ادله نقلی و عقلی، اعتبار آموزه‏های تفسیری مدرسه عترت نبوی را پذیرفت، ضرورت دارد روش تفسیری اهل بیت علیهم السلام را به عنوان الگوی معیاری خود در تفسیر قرآن نیز بپذیرد و روش تفسیری خود را مطابق معیارها و شاخصه‏های

فهم‏شناسی‏

بخشی از مسائل شناخت قرآن به روش‏شناسی‏ فهم آن پیوند می‏خورد و از مهم‏ترین و سودمندترین مباحث قرآن‏شناسی‏ به شمار می‏آید؛ زیرا اساساً هدف از شناخت قرآن، درک و فهم درست و دقیق آن است تا از آموزه‏های هدایتی آن بهره جست. مقصود از بایسته‏های فهم قرآن مجموعه اصول مبنایی و روشی فهم قرآن است که مفسر ضروری است پیش از اقدام به تفسیر قرآن از آن‏ها آگاهی داشته و در تفسیر آیات به آن‏ها پایبند باشد و عدم کاربست آن‏ها آسیب‏هایی را در تبیین قرآن به دنبال خواهد داشت. بخشی از روایات اهل بیت علیهم السلام چنین مبانی، قواعد و روش‏های صحیح فهم و تفسیر قرآن و آسیب‏های فراروی آن را آموزش می‏دهند که از آن‏ها به احادیث بایسته‏های فهم قرآن یاد می‏کنیم.

روشن است که اعتبار این بایسته‏ها بسی بالاتر از شیوه‏هایی است که برآیند ‏اجتهاد افراد عادی است و امکان خطا در آن‏ها وجود دارد. در یک نگاه همه روایات تبیینی اهل بیت علیهم السلام از قرآن چنین شناختی از بایسته‏های فهم قرآن را در اختیار ما قرار می‏دهد. از این رو، ‏در این گونه از احادیث قرآن‏شناسی‏ هدف ارائه اصل، قاعده، روش یا آسیب فهم قرآن از این روایات است، نه تبیین خاص معصوم علیه السلام از آیات. نظر به این‏که چنین کارکردی به شناخت قرآن پیوند بیشتر و نزدیک‏تری دارد، لذا در احادیث قرآن‏شناسی‏ آن را جای داده‏ایم. در این گفتار بر پایه روایات اهل بیت‏ علیهم السلام به نمونه‏هایی از بایسته‏های فهم قرآن از خواهیم پرداخت تا نشان دهیم این گونه از احادیث، دارای شناختی ویژه و مستقل از قرآن هستند. لذا ضرورت دارد که آن‏ها را در دسته‌ای مجزای از سایر روایات جایابی کنیم.

روش فهم

از بایسته‏های مهم فهم قرآن مسأله روش صحیح تفسیر قرآن است که هماره از دغدغه‏های جدی مفسران بوده و هست. روش تفسیری از ارکان عمده در نظریه تفسیری به شمار می‏آید.^۱ ضروری است که مفهوم و نوع صحیح روش تفسیر تبیین شودآ چرا که خطای در انتخاب روش