عبادت خدا وقف شده بود و تغییر عناوین از دیر به مسجد یا تبدیل معماری آن موجب تبدیل در وقف نیست و فقط فضیلت و ثواب را افزایش خواهد داد. همچنین، فحوای روایت به طهارت اهل کتاب، در صورتی که خود سازنده معابدشان باشد که به طور عرفی و عادی این‏گونه است، و مصالح به کار رفته در معابد آن‏ها نیز اشعار دارد؛ زیرا طبیعی است که هنگام ساخت این اماکن رطوبت بدن آن‏ها به زمین و مصالح برخورد داشته است.^۱

دستاورد

در مسأله اقامه نماز در معابد اهل کتاب دو رویکرد متقابل در فقه اسلامی از دوره صحابه رایج بوده است. برابر برخی از داده‏های روایی رویکرد منع به خلیفه دوم اسناد داده شده است‏ و سپس این رویکرد در مدرسه فقهی اهل سنّت طرفدارانی یافت و برخی از فقیهان متقدم امامیه نیز متمایل به وجه کراهت از این رویکرد شدند. رویکرد منع فاقد پشتوانه روایی منسوب به رسول خدا صلی الله علیه و اله و نصوص قرآنی بوده و برآیند ‏توجیهات و استحساناتی است که از قوت لازم در اثبات منع یا کراهت نماز در معابد اهل کتاب را ندارند. ادله این رویکرد، چون نجاست اهل کتاب، وجود تماثیل، نسخ شرایع پیشین، مخالفت با غرض واقف در اثبات منع یا کراهت با مناقشات جدی روبه‏رو است و از استواری لازم برای تشریع این حکم برخوردار نیستند. در مقابل این رویکرد، ائمه شیعه علیهم السلام و به دنبال آن قاطبه فقهای امامیه اصل بر جواز نماز در معابد اهل کتاب تأکید داشتند و فقط برخی اقدامات احتیاطی را در موارد خاص توصیه کرده‏اند که قابل حمل بر مصداق خاص بوده و فاقد شمولیت حکمی هستند.

ادله رویکرد جواز با نصوص و مقاصد قرآنی موافقت داشته و از مستندات استوار روایی و تبیین‏های اصولی برخوردار است. با توجه به آسیب‏ها و نقدهای وارده بر رویکرد منع و نظر به قوت ادله رویکرد جواز، به عنوان دیدگاه معیار در مسأله اقامه نماز در معابد اهل کتاب قابل طرح است. از وجوه ترجیح این رویکرد به عنوان نظریه معیار می‏توان به

لا بأس بالصلاة فی البیعة و الکنیسة الفریضة و التطوع و المسجد أفضل؛^۱

نماز خواندن در دیر و کنیسه اشکالی ندارد؛ چه نماز واجب باشد و چه مستحب‏‏‏، لکن خواندن نماز در مسجد افضل ‏‏است.

این روایت نیز هر چند نماز در مساجد را افضل دانسته، اما نماز خواندن در معابد یهودیان و مسیحیان را نیز جایز دانسته است. برخی از فقیهان امامیه افزون بر جواز، حتی فضیلت و رجحان اقامه نماز در دیر و کنیسه را نیز از این روایت استنباط کرده‏اند.^۲

روایت اخذ معابد به عنوان مسجد

برخی از روایات بر جواز مسجد ساختن این معابد تصریح دارند:

۰.... قال سألت أبا عبد الله علیه السلام: عن البیع و الکنایس یصلى فیهما؟ فقال: نعم، و سألته هل یصلح نقضها مسجدا؟ فقال: نعم؛^۳

از امام صادق‏ علیه السلام پرسیدم: نمازخواندن در دیرها و کنیسه‏ها جایز است؟ فرمودند: آری. پرسیدم: شایسته است این اماکن به مسجد تبدیل شوند؟ فرمود: آری.

این روایت نسخه دیگری نیز دارد که به جای «نقضها» کلمه «بعضها» آمده است که هر دو وجه می‏تواند صحیح باشد.^۴ مقصود از نقض تخریب مصالح آن چون آجر و چوب به کار رفته در ساختمان آن‏ها است و احتمال دارد مراد تخریب مکان آن به منظور تبدیل به مسجد ‏‏است.^۵ از فحوای روایت بر می‏آید که این اماکن شانیت فعلی مصلی را دارا هستند و در صورت نیاز و عدم مانع قابل تبدیل به مسجد نیز هستند. البته منعی در اقامه نماز در این معابد حتی قبل از مسجد شدن نیز وجود ندارد. در فرض تغییر از معبد به مسجد، فقط عنوان آن‏ها از کنیسه به مسجد تغییر خواهد کرد و نیازی به صیغه مسجد یا وقف مجدد آن نیست؛ زیرا از ابتدا برای