تفسیری هم تبیین می‌کند که این انقلاب چه بود: آیا پیروزی بورژوازی بود (مارکس) یا پیروزی مردم (میشله)، آیا مرگ فئودالیسم بود یا حکومت مطلقه، آیا تداوم رژیم کهن بود (دوتوکویل) یا، چنانکه انقلابیون باور داشتند، زایش عصری جدید؟^۱

پس تبیین در علوم انسانی و تجربی به دنبال کشف حقیقت راستین پدیده از طریق بازشناسی علل و زمینه و تجزیه اجزای آن است. دانش تفسیر به معنای مصطلح در حقیقت تبیین تفسیری است؛ زیرا به دنبال کشف واقعیت معنا و ابعاد و لایه‏های آن در متن قرآن است. در دانش تفسیر، متن موضوع و غایت تبیین مفسر است و تلاش دارد با درنگ در متن چیستی و چگونگی حضور معنا در متن را بکاود و ارائه نماید. دست‏یابی به معنای اصیل متن و ویژگی‏های آن با تبیین علمی متن امکان پذیر است که مبتنی بر قواعد خاص صورت می‏پذیرد؛ همان طوری تبیین‏های علمی دیگر نیز حسب نوع موضوع دارای قواعد ویژه هستند.

دانش معناشناسی و هرمونتیک نیز همانند تفسیر قرآن به دنبال ارائه قواعدی کشف معنا و تبیین آن است که به مطالعه علمی معنا و فهم روشمند متن به هدف کشف مراد جدی متن توجه دارد. در دانش تفسیر قرآن مفسر تبیین به معنای لغوی، یعنی آشکارسازی مفهوم آیه را با تجزیه معنایی مفردات از همدیگر، سپس ترکیب معنایی آن‏ها با همدیگر با توجه به ساختار و اسلوب بیانی متن آیه انجام می‏دهد تا وضوح معنا از طریق این «فصل و وصل» روشن گردد؛ در معنای لغوی تبیین اشاره شد که اساساً تبیین در معنای متعدی آن مستلزم این انفصال و اتصال است. همچنین، در تفسیر قرآن، تبیین علمی نیز رخ می‏دهد؛ با این توضیح که متن و معنا، پدیده مورد تبیین مفسر است که وظیفه تبیین آن را بر عهده دارد و ‏‏‏باید چیستی و چرایی متن و هم چگونگی آن را در انتقال معنای مقصود تبیین کند و توضیح ‏دهد که این متن در درون خود دارای چه ویژگی‏ها و ظرفیت‏های معنایی است، گستره معنایی آن تا کجاست و چگونه این متن بر این معنا دلالت دارد. و هر آن‏چه درباره چیستی، چرایی و چگونگی معنای متن لازم است، تبیین می‏نماید تا ماهیت متن و معنای آن برای مخاطب روشن گردد. لذا مفسر هم متن‏کاوی می‏کند و هم معناکاوی که

پدیده‏هاست که می‏توان آن را شناخت تفصیلی یا تام نامید که شناختی دقیق و تمام از ابعاد وجودی یک پدیده ارائه می‏کند. تبیین این شناخت را از طریق تجزیه و تحلیل ابعاد و اجزا و طی فرآیندی عینی یا ذهنی ارائه می‏کند و ماهیت و اوصاف پدیده را به گونه‌ای روشن و آشکار می‏نماید که جای هیچ‏گونه ابهام و اجمال باقی نمی‏ماند. نظر به کارکردهای متنوع تبیین در معرفت‏شناسی‏ از آن به عنوان یکی از مفاهیم اصلی بحث می‏شود. تبیین در این دانش، عبارت است از فرآیندی عقلی- پژوهشی (معرفتی) که بر اساس دلیل و برهان و به‌ شیوه‌ای منسجم و منطقی، به بررسی جنبه یا جنبه‌های گوناگون یک مسأله پرداخته و از پیدایش مسأله مجهول یا امر مبهم، به ‌وجود می‌آید. تبیین به گونه‏های متعددی چون تبیین علمی، عادی (غیر علمی)، ناقص یا جزئی، کامل یا تمام، غایت‌شناختی، تبیین توصیفی ‏... تقسیم شده است. تبین علمی از گونه‏های مهم و مورد بحث در مباحث معرفت‏شناسی‏ است که الگوها و نظریه‏های متفاوتی درباره آن ارائه شده است که نشان از جدی بودن جایگاه و کارکرد تبیین در علوم شناختی و معرفت شناختی دارد. تبیین‌‌‌‌های علمی را در مقابلِ تبیین‌‌‌‌های عادی، یعنی تبیین‌‌‌‌هایی که در زندگی روزمره ارائه می‌‌‌‌شود، قرار می‌‌‌‌دهند که در علوم مختلف از این تبیین استفاده می‏شود.^۱ دسته‏بندی دیگر از تبیین در علوم انسانی رایج است که با لحاظ غایت تبیین یا نوع منبع تبیین انجام شده است؛ تبیین ساختاری، تبیین کارکردی، تبیین نقلی از جمله این اقسام است.^۲ تبیین علمی - که خود پژوهشی روشمند است - در یک نگاه کلان به دو گونه علّی و تفسیری تقسیم‏پذیر است که مکمل همدیگر هستند. تبیین علّی به دنبال پاسخ به چرایی یک پدیده است و تبیین تفسیری به چگونگی و چیستی واقعیت پدیده نظر دارد.

استنفورد در یک مثال، تفاوت این دو تبیین را در تطبیق بر انقلاب فرانسه این گونه توضیح داده است:

تبیین علّی معطوف است به رویداد‌ها و شرایط مقدم بر انقلاب: سلطه اشرافیت، آراء و اندیشه‌های اصحاب دایرة المعارف، ورشکستگی سلطنت و... رهیافت