سر انگشتان^۱ گزارش شده است. این گفتمان دیدگاهی کهن و شناخته شده در عصر صحابه^۲ بوده و خوارج طرفدار آن بوده است و به اطلاق ید از شانه تا سر انگشتان استدلال می‏کردند.^۳ در مقابل این گفتمان اقلیت، فقه اهل بیت علیهم السلام^۴ و دیدگاه اکثر فقهای اهل سنّت^۵از عصر صحابه تا کنون بر قطع فقط چهار انگشت، به استثنای کف و انگشت ابهام از دست سارق تأکید دارند. به هر روی، منابع روایی - فقهی ترجمان گویای تقابل دو گفتمان اقلیت و مشهور است که این اختلاف و تقابل حداقل تا قرن دوم هجری هم ادامه داشته و به رویارویی چهره به چهره طرفداران هر دو گفتمان انجامیده است.^۶

بر پایه الگوی رایج در مباحث فقهی برای رفع اجمال از محدوده ید در آیه (وَٱلسَّارِقُ وَ ٱلسَّارِقَةُ فَاقْطَعُوا أَيْدِيَهُمَا...) راهکار مشهور مراجعه به سنّت تفسیری در فرض وجود، روایت تفسیری است که اجمال مذکور را بر طرف نماید. تنها روایت تفسیری آیه (... فَاقْطَعُوا أَيْدِيَهُمَا...) قول ابن مسعود است که مقصود از (أَيْدِيَهُمَا) را دست راست سارق تفسیر کرده است.^۷ عموم محدثان شیعه و اهل سنّت به دلیل فقدان روایت از رسول خدا صلی الله علیه و اله در بیان مقدار و چگونگی قطع دست سارق، آن را به سیره‏ امام علی‏ علیه السلام مستند کرده‏اند.‏ فقهیان شیعه و اهل سنّت نیز برای مستند این حکم به سیره و روایت امام علی علیه السلام استناد جسته‏اند^۸ که در جمعی از صحابه دست سارق را از کف دست قطع کردند و مورد انکار آنان قرار نگرفت.^۹ بخاری در کتاب الصحیح خود اولین روایت ذیل آیه (... فَاقْطَعُوا أَيْدِيَهُمَا...) را‏ «وقطع علی من الکف» گزارش کرده است.^۱۰

«الْمَساجِدَ لِلهِ‏» و آموزه قطع دست سارق

اشاره

هر چند دلالت آیه (وَٱلسَّارِقُ وَ ٱلسَّارِقَةُ فَاقْطَعُوا أَيْدِيَهُمَا جَزَاءً بِمَا كَسَبَا نَكَٰلاً مِّنَ ٱللَّهِ وَٱللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ)^۱ در بیان اصل حکم قطع دست سارق، روشن است‏‏، لکن ظاهر آن در تعیین مقدار قطع دست سارق دچار اجمال است؛ زیرا فقط به کلمه «ید: دست» بسنده کرده و مقدار آن را تعیین نکرده است. بیشتر واژه‏پژوهان عربی به معنای معروف ید بسنده‏ کرده‏اند و بیشتر به معانی استعاره‌ای آن در منّت، نعمت و ملک پرداخته‏اند.^۲ بر پایه دیدگاه محققان، گوهر معنایی واژه ید در زبان عربی به قدرت اجرایی و ابزار مجرای اظهار قوه و قدرت فرد در امور مختلف، اعم از خیر و شر و مادی یا معنوی اطلاق می‏شود.^۳ کاربرد ید برای انسان در صورت فقدان قرینه معینه از شانه تا انگشتان را شامل می‏شود. از این رو، ‏برخی از لغویان معنای ید را «از شانه تا انگشتان» گفته‏اند.^۴ ظاهر آیه سرقت نیز فاقد قرینه تعیین کننده محدوده دست سارق است. نظریه اجمال قرآن در بیان حد قطع دست سارق، زمینه‏ساز اختلاف نظر میان دو گفتمان اقلیت و مشهور در فقه اسلامی شده است. در گفتمان اقلیت، فتاوایی چون دست سارق از مفصل مچ تا سر انگشتان،^۵ از شانه تا سر انگشتان^۶ و از آرنج تا