هماره چنین استفاده‏های از قرآن موجب حیرت دیگران بودن است:

۰.المصدر الثالث لأقوالهم، هو إمعانهم فی الکتاب و السنة و تدبرهم فیهما، فاستخرجوا من المصدرین الرئیسیین ما یخص العقیدة و الشریعة بصورة یقصر عنها أکثر الأفهام، و هذا هو الذی جعلهم متمیزین بین المسلمین بالوعی و الدقة و الفهم، و خضع لهم أئمة الفقه فی مواقف شتى‏‏... و من وقف على الأحادیث المرویة عنهم یقف على أنهم کیف یستدلون على الأحکام الإلهیة عن المصدرین بفهم خاص و وعی متمیز یبهر العقول، و یورث الحیرة.^۱‏

از این رو، ‏بر پایه نصوص موجود در جوامع روایی امامیه، محققان بر این مهم تأکید دارند که احادیث اهل بیت علیهم السلام به انضمام قرآن این قابلیت را دارند که پاسخ‏گوی مسائل مستحدثه در حوزه دین باشند؛ زیرا اهل بیت علیهم السلام در روایات مستفاد اصول و قواعد کلی استنباط از قرآن را به شاگردان و مخاطبان خود آموزش داده‏اند و این قسم از روایات جنبه تعلیم منهج دارند^۲ و از آن‏ها باید برای توسعه دلالت قرآنی بهره برد.^۳ نظر به اهمیت این قسم از روایات تبیینی به تحلیل چند نمونه روایی از احادیث اهل بیت علیهم السلام می‏پردازیم تا نشان دهیم این گونه از روایات در پاسخ‏گویی به مسائل جدید کارآمد هستند. نظر به پیچیدگی و دقت لازم در فهم این گونه از روایات ناگزیر از طرح مباحث مقدماتی و تطبیقی بودیم تا چگونگی و ابعاد استنطاق از آیه را روشن‏تر تبیین کنیم. هم چنین در نمونه‌های ارائه شده با توجه به شکل‏گیری گفتمان چند صدایی از دوره امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام، روایات ایشان را ‏‏‏باید متناسب با این شرایط تحلیل و ارزیابی نماییم تا فهم دقیقی از این روایات به دست داد، از این رو، ‏برای تبیین دقیق احادیث مستفاد ناگزیر از تاریخی‏نگری و اشاره به دیدگاه‏های رقیب در موضوع بحث بود‌ه‌ایم؛ زیرا در غیر این صورت اهمیت و نوآوری این احادیث گویا نمی‌شدند.

استنطاق یعنی به سخن درآوردن قرآن در پاسخ‏گویی به مسائل جاری زمانه و روزگار. در این روایات، معصوم علیهم السلام افزون بر تبیین قرآن در سطح ظاهر و باطن، از مقاصد قرآنی در گره‏گشایی از یک معضل معرفتی یا رفتاری بهره می‏گیرد و به عبارتی دیگر، قرآن را به لحظه اکنون تبیین می‏نماید (تفسیر عصری). بدیهی است که این استنطاق نیازمند اشراف و حضور اصول نظام هدایتی قرآن در ذهن معصوم و شناخت دقیق خصوصیات معضل یا مسأله مد نظر ‏‏است. از این رو، ‏از توان هر کسی برنمی‏آید و تنها میراث‏داران سنّت تبیینی و تعلیمی پیامبر‏ صلی الله علیه و اله و وارثان راستین قرآن^۱ شایسته این استنطاق هستند. استنطاق الزاماً در همه روایات لازم نیست وجود داشته باشد، بلکه ویژگی خاص برخی از روایات ‏‏است که افزون بر دو ویژگی نخست واجد خصیصه استنطاق نیز هستند.

روایت «... ان القرآن لیس بناطق یأمر و ینهى، و لکن للقرآن أهل یأمرون و ینهون»^۲ ضمن اشاره به ضرروت استنطاق، امر و نهی قرآن در مسائل مستحدثه را در عرصه‏های مختلف فقهی، اعتقادی، و... مشروط به وجود اهل «استنطاق» کرده است که شایستگی لازم این مهم را داشته باشند. به نظر می‌آید پیوندی میان استنطاق و مس قرآن یاد شده در آیه (إِنَّهُ لَقُرْءَانٌ كَرِیمٌ ‏... لَا یمَسُّهُ إِلَّا ٱلْمُطَهَّرُونَ)^۳‏ - که به معنای علم خاص به قرآن ‏‏است^۴- رابطه‌ای علّی یا شرطی وجود دارد، زیرا بدون طهارت و علم در رتبه مس قرآن نمی‏توان به چنین درجه‏ای از احاطه بر لایه‏های دلالی و معنایی قرآن دست یافت.^۵

آیات یاد شده در مثال‏های مذکور در آغاز این فصل، در اختیار همه صحابه و عالمان بوده و فراوان آن‏ها را قرائت کرده‏اند؛ اما در مواجهه با مسائل جدید این شایستگان راستین استنطاق قرآن هستند که می‏توانند از همین مفاهیم قرآنی، حکمی را استنباط نمایند که ضمن موافقت با ظاهر، مخالفتی با اصول محاوره و تفسیر نیز نداشته باشد و دیگران عاجز از این فراست قرآنی هستند و