مقدس، مکان گفتوگوی با خداوند در کوه طور، ناسازگار است؛ زیرا نباید با نجاست یا مردار وارد مکان مقدس یا مسجد شد. این شبهه بر جهل حضرت موسی علیه السلام درباره حکم استفاده از مردار دلالت دارد.۱ کاربرد مردار در پاپوش موسی علیه السلام در برخی از منابع روایی - و فقهی اهل سنّت۲ و شیعه۳ گزارش شده است. برای پاسخ به این شبهه و تبیین وجه صحت تأویل ارائه شده از آیه در روایات امامیه توجه به نکات ذیل ضروری است:
یک) پذیرش مفاد این شبهه مستلزم انتساب جهل حضرت موسی علیه السلام به شریعت الهی است که باوری کفری آمیز است. توضیح، اینکه محتوای این شبهه از دو فرض خارج نیست و هر دو فرض نادرست است: فرض نخست، اینکه نماز خواندن حضرت موسی علیه السلام با این پاپوش جایز باشد که در این صورت، ورود به بقعه مقدس نیز با آن جایز خواهد بود؛ زیرا - به استثنای درون کعبه - هیچ مکانی مقدستر از مکان نمازگزار نیست. فرض دوم، اینکه نماز خواندن با پاپوش مذکور جایز نباشد، ولی حضرت موسی علیه السلام با آن وارد بقعه مقدس برای عبادت شد. در این صورت لازم میآید که حضرت موسی علیه السلام آگاه از حلال و حرام و احکام نماز نباشد و این باوری کفرآمیز است؛ زیرا محتوای آن، این مهم است که خداوند شخصی جاهل به شریعت و احکام خود را به مقام نبوت و تکلیم برگزیده باشد.۴
دو) از روایات و آرای تفسیری تابعان برمیآید که مستند روایی شبهه مقبول فقهای عامه بوده است، ولی برآیند روایات اهل بیت علیهم السلام نشانگر این مهم است که آنان چنین دیدگاهی
1.. کمال الدین، ص۴۶۰، ح۲۱؛ دلائل الإمامة، ص۵۱۲، ح۴۹۲؛ الاحتجاج، ج۲، ص۵۲۸، ح۳۴۱؛ نوادر المعجزات، ص۳۷۸، ح۱۶۷؛ منتخب الأنوار المضیئة، ص۲۷۲ کلّها نحوه؛ بحار الأنوار، ج۱۳، ص۶۵، ح۴).
2.. و حدثنی عن مالک، عن عمه أبی سهیل بن مالک، عن أبیه، عن کعب الأحبار، أن رجلا نزع نعلیه. فقال: لم خلعت نعلیک؟ لعلک تأولت هذه الآیة (فَاخْلَعْ نَعْلَيْكَ إِنَّكَ بِالْوَادِ ٱلْمُقَدَّسِ طُوًى)، قال ثم قال کعب للرجل: أ تدری ما کانت نعلا موسی؟ قال مالک: لا أدری ما أجابه الرجل. فقال کعب: کانتا من جلد حمار میت (الموطأ، ج۲، ص۹۱۶).
3.. و سئل الصادق علیه السلام عن قول اللّٰه عز و جل لموسی علیه السلام: (فَاخْلَعْ نَعْلَيْكَ إِنَّكَ بِالْوَادِ ٱلْمُقَدَّسِ طُوًى)، قال: کانتا من جلد حمار میت (کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۲۴۸؛ وسائل الشیعه، ج۴، ص۳۴۴).
4.. کمال الدین، ص۴۶۰، ح۲۱؛ دلائل الإمامة، ص۵۱۲، ح۴۹۲؛ الاحتجاج، ج۲، ص۵۲۸، ح۳۴۱. المعجزات، ص۳۷۸، ح۱۶۷، منتخب الأنوار المضیئة، ص۲۷۲ کلّها نحوه، بحار الأنوار، ج۱۳، ص۶۵، ح۴.
