است که انسان برای حراست و نظافت و راحتی در راه رفتن بر کف پاهای خود میپوشاند. بر پایه مدلول ظاهری آیه، خداوند از موسی خواسته است تا کفشهای خود را در ورود به طوی برکند.
در تبیین ظاهر (فَاخْلَعْ نَعْلَيْكَ) دو دیدگاه میان مفسران شکل گرفته است. مفسران طرفدار دیدگاه نخست، (فَاخْلَعْ نَعْلَيْكَ) را به تبرک جستن موسی علیه السلام به بقعه مقدس طوی، ایمن شدن از آزار حشرات و تسری نجاست، تواضع حضرت موسی علیه السلام تفسیر کردهاند.۱ علامه طباطبایی نیز با استناد به سیاق این امر را برای احترام موقف مقدس تفسیر کرده است.۲ بر پایه دیدگاه دوم، چون کفشهای موسی علیه السلام از پوست الاغ بود و شایسته نبود که با آنها در سرزمین مقدس طوی عبادت کند، لذا دستور (فَاخْلَعْ نَعْلَيْكَ) صادر شد.۳ هر دو دیدگاه که متأثر از ذهنیتی فقهی و شریعت گرا به ظاهر آیه است نعلین را در همان مفهوم عرفی خود محدود کرده است؛ نگره اخیر بر خلاف سیاق و بدون ارائه دلیل از متن آیات آن را به مسأله نماز در خُفین نیز پیوند زده است، لکن نجاست یا چرمین بودن آن از پوست الاغ را مانع دیده است و با این توجیه امر به خلع نعلین را موجه ساخته است؛ در حالی که مقصود از این امر، حقیقتی دیگر است که با ظاهر آن نیز هیچ تنافی ندارد. لذا افزون بر این که این دیدگاه نوعی تفسیر به رأی است، با تأویل آیه نیز سازگاری ندارد که بعد از بیان تأویل آیه به نقد آن خواهیم پرداخت.
در روایات امامیه برای نعل معنای باطنی نیز گفته شده است؛ اهل بیت علیهم السلام مقصود اصلی از (فَاخْلَعْ نَعْلَيْكَ) را تأکید خداوند بر پیراسته نمودن قلب حضرت موسی علیه السلام از هر گونه میل و اشتغال به غیر خداوند از جمله نگرانی و محبت به همسر و ترس از فرعون تأویل کردهاند؛۴ زیرا موسی علیه السلام علاقه زیادی به همسرش داشت۵ و روایات تصریح دارند که همسر
1.. ر.ک: التبیان فی تفسیر القرآن، ج۷، ص۱۶۴؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۷، ص۱۳؛ احکام القرآن، ج۳، ص۲۸۷؛ مفاتیح الغیب، ج۲۲، ص۱۷.
2.. المیزان فی تفسیر القرآن بالقرآن، ج۱۴، ص۱۵۸.
3.. الموطاء، ج۲، ص۹۱۶.
4.. و عنه، قال: حدثنا محمد بن علی بن نصر البخاری المقرئ، قال: حدثنا أبو عبداللّٰه الکوفی الفقیه بفرغانة، بإسناد متصل إلی الصادق جعفر بن محمد علیه السلام، أنه قال فی قوله عز و جل لموسی علیه السلام: (فَاخْلَعْ نَعْلَيْكَ): یعنی ارفع خوفیک، یعنی خوفه من ضیاع أهله، و قد خلفها تمخض، و خوفه من فرعون (البرهان فی تفسیر القرآن ، ج۳، ص۷۵۸).
5.. فَأَخبِرنی یَا مَولایَ عَنِ التَّأویلِ فیهِمَا. قَالَ علیه السلام: إنَّ موسی ناجی رَبَّهُ بِالوادِ المُقَدَّسِ فَقالَ: یا رَبِّ! إنّی قَد أخلَصتُ لَکَ المَحَبَّةَ مِنّی، و غَسَلتُ قَلبی عَمَّن سِواکَ، و کانَ شَدیدَ الحُبِّ لِأَهلِهِ، فَقالَ اللهُ تَعالی: (اخْلَعْ نَعْلَيْكَ)، (( أی انزِع حُبَّ أهلِکَ مِن قَلبِکَ إن کانَت مَحَبَّتُکَ لی خالِصَةً، و قَلبَکَ مِنَ المَیلِ إلی مَن سِوایَ مَغسولاً (کمال الدین، ص۴۶۰، ح۲۱؛ دلائل الإمامة، ص۵۱۲، ح۴۹۲؛ الاحتجاج، ج۲، ص۵۲۸، ح۳۴۱؛ نوادر المعجزات، ص۳۷۸، ح۱۶۷؛ منتخب الأنوار المضیئة، ص۲۷۲ کلّها نحوه؛ بحار الأنوار، ج۱۳، ص۶۵، ح۴).