139
گونه‌شناسی احادیث قرآنی امامیه از نظریه تا تطبیق

و لقب یا کنیه باشد، منتفی است.۱ در نتیجه، اسناد حقیقی عنوان پدر نسبی به آزر فاقد دلیل نقلی بوده و در مخالفت با دیدگاه مشهور انساب نگاران است و با وجود قرینه بیرونی، ظاهر آیات مذکور در اطلاق پدر به آزر حجیت ندارد و لذا تعابیر (قَالَإِبْرَاهِيمُ لِأَبِيهِ ءَازَرَ)۲ و (يَا أَبَتِ)۳ را نباید به معنای پدر حقیقی و نسبی ابراهیم علیه السلام معنا کرد. بدون شک، قرینه اطلاق عنوان أب به آزر در دوره نزول قرآن برای مخاطبان آن اعم از مسلمانان و یهودیان روشن بوده و قرآن به همین حافظه تاریخی و آگاهی مخاطب در این اطلاق بسنده کرده است.

از سوی دیگر، در صورتی که اطلاق پدر به آزر حقیقی و به معنای پدر نَسبی بود، نقض آشکار روایت رسول خدا صلی الله علیه و اله در طهارت آبای ایشان از شرک و ‏بت‏پرستی بود و مشرکان می‏توانستند به این آیات علیه رسول خدا صلی الله علیه و اله اقامه دلیل نمایند یا آن را بهانه‌ای برای اذیت وی قرار دهند. خلاصه، این‏که اجماع انساب‏نگاران، شهرت عنوان تارح،۴ روایات نبوی همگی قرینه‏های استواری هستند بر این‏که اطلاق پدر در آیات مذکور بر آزر حقیقی نیست. لذا دیدگاه امثال قاسمی - که شیعه را متهم به باوری خلاف قرآنی کرده است۵- علیه خود وی

1.. ابن کثیر این احتمال را به ابن جریر نسبت داده است: و قال ابن جریر: و الصواب أن اسمه آزر، و لعل له اسمان علمان أو أحدهما لقب و الآخر علم. و هذا الذی قاله محتمل و اللّٰه أعلم (البدایة و النهایة، ج۱، ص۱۶۳). از جمله آخر ابن کثیر در پایان قول ابن جریر چنین می‏نماید که چندان بدان اعتقاد نداشته است و در حد یک احتمال مطرح کرده است.

2.. (وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ لِأَبِيهِ ءَازَرَ أَتَتَّخِذُ أَصْنَامًا ءَالِهَةً إِنِّى‏أَرَاكَ وَقَوْمَكَ فِى ضَلَالٍ مُّبِينٍ) (سوره انعام، آیه ۷۴).

3.. (وَٱذْكُرْ فِى ٱلْكِتَابِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّهُ كَانَ صِدِّيقًا نَّبِيًّا * إِذْ قَالَ لِأَبِيهِ يَا أَبَتِ لِمَ تَعْبُدُ مَا لَا يَسْمَعُ وَ لَا يُبْصِرُ وَ لَا يُغْنِى عَنكَ شَيْـٔا * يَا أَبَتِ إِنِّى قَدْ جَاءَنِى مِنَ ٱلْعِلْمِ مَا لَمْ يَأْتِكَ فَاتَّبِعْنِى أَهْدِكَ صِرَاطًا سَوِيًّا * يَا أَبَتِ لَا تَعْبُدِ ٱلشَّيْطَـٰنَ إِنَّ ٱلشَّيْطَـٰنَ كَانَ لِلرَّحْمَـٰنِ عَصِيًّا * يَا أَبَتِ إِنِّى أَخَافُ أَن يَمَسَّكَ عَذَابٌ مِّنَ ٱلرَّحْمَـٰنِ فَتَكُونَ لِلشَّيْطَـٰنِ وَلِيًّا) (سوره مریم، آیه ۴۱ - ۴۵).

4.. و قد نقل بعض الأفاضل عن بعض کتب الشافعیة کالقاموس و شرح الهمزیة لابن حجر المکی بأن آزر کان عم إبراهیم علیه السلام و کان أبوه تارخ، و مثله نقل بعض الأفاضل أنه لا خلاف بین النسابین أن اسم أبی إبراهیم تارخ، و هذا غیر مستبعد لاشتهار تسمیة العم بالأب فی الزمن السابق (مجمع البحرین، ج۳، ص۲۰۴).

5.. وی در تفسیر آیه چنین آورده است: و الآیة حجة علی الشیعة فی زعمهم أنه لم یکن أحد من آباء الأنبیاء کافرا، وأن آزر عم إبراهیم لا أبوه، و ذلک لأن الأصل فی الإطلاق الحقیقة و مثله لا یجزم به من غیر نقل (تفسیر القاسمی، ج۶، ص۳۳۶۸).


گونه‌شناسی احادیث قرآنی امامیه از نظریه تا تطبیق
138

وی در شبهه مذکور است.

نمونه دوم، شبهه ‏بت‏پرست بودن پدر ابراهیم علیه السلام است که برآیند ‏چنین خطای معناشناختی بوده است. «ترح» یا «تارح» نام پدر ابراهیم علیه السلام در تورات است۱ و در عموم منابع اسلامی مسلمانان نیز همین عنوان برای پدر ایشان یاد شده است و فقط در قرآن تعبیر (قَالَإِبْرَاهِيمُ لِأَبِيهِ ءَازَرَ)۲ و مشابه آن، (يَا أَبَتِ)۳ موجب گفت‏وگوها و تردیدهایی میان محققان در اطلاق حقیقی کلمه پدر به آزر از سوی ابراهیم شده است؛ زیرا برابر صریح آیات آزر ‏بت‏پرست بوده است و این با مبنای کلامی طهارت آبای پیامبران - که در برخی از روایات نبوی بدان تصریح شده است - تعارض دارد.۴ برای رفع این تعارض و تعیین اسم دقیق پدر ایشان نکات ذیل قابل توجه است:

در هیچ یک از منابع توراتی، تاریخی و روایی آزر به عنوان پدر ابراهیم تارح یاد نشده است. از این رو، ‏اصل بر این است که اسم اصلی پدر ایشان تارح بوده است و نه آزر. ابن کثیر اشتهار این دیدگاه نزد جمهور از انساب‏نگاران و اهل کتاب را چنین تقریر کرده است:

۰.و جمهور أهل النسب، منهم ابن عباس، على أن اسم أبیه تارح و أهل الکتاب یقولون تارخ بالخاء المعجمة.۵

همچنین، در این منابع آزر به عنوان لقب یا کنیه تارح نیز یاد نشده است. از این رو، ‏احتمال این‏که هر دو اشاره به یک فرد داشته باشد و این اختلاف عناوین از باب تفاوت اسم

1.. تورات، سفر پیدایش، ۱۱: ۲۷.

2.. (وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ لِأَبِيهِ ءَازَرَ أَتَتَّخِذُ أَصْنَامًا ءَالِهَةً إِنِّى‏أَرَاكَ وَقَوْمَكَ فِى ضَلَالٍ مُّبِينٍ) (سوره انعام، آیه ۷۴).

3.. (وَٱذْكُرْ فِى ٱلْكِتَابِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّهُ كَانَ صِدِّيقًا نَّبِيًّا * إِذْ قَالَ لِأَبِيهِ يَا أَبَتِ لِمَ تَعْبُدُ مَا لَا يَسْمَعُ وَ لَا يُبْصِرُ وَ لَا يُغْنِى عَنكَ شَيْـٔا * يَا أَبَتِ إِنِّى قَدْ جَاءَنِى مِنَ ٱلْعِلْمِ مَا لَمْ يَأْتِكَ فَاتَّبِعْنِى أَهْدِكَ صِرَاطًا سَوِيًّا * يَا أَبَتِ لَا تَعْبُدِ ٱلشَّيْطَـٰنَ إِنَّ ٱلشَّيْطَـٰنَ كَانَ لِلرَّحْمَـٰنِ عَصِيًّا * يَا أَبَتِ إِنِّى أَخَافُ أَن يَمَسَّكَ عَذَابٌ مِّنَ ٱلرَّحْمَـٰنِ فَتَكُونَ لِلشَّيْطَـٰنِ وَلِيًّا) (سوره مریم، آیه ۴۱ - ۴۵).

4.. لَمْ یزَلْ ینْقُلُنِی اللَّهُ مِنْ أَصْلَابِ‏ الطَّاهِرِینَ إِلَی أَرْحَامِ الْمُطَهَّرَاتِ حَتَّی أَخْرَجَنِی فِی عَالَمِکُمْ هَذَا لَمْ یدَنِّسْنِی بِدَنَسِ الْجَاهِلِیةِ (بحار الانوار، ج‏۱۵، ص۱۱۷).

5.. قصص الانبیاء، ج۱، ص۱۷۳.

  • نام منبع :
    گونه‌شناسی احادیث قرآنی امامیه از نظریه تا تطبیق
    سایر پدیدآورندگان :
    علي راد
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1587
صفحه از 312
پرینت  ارسال به