117
گونه‌شناسی احادیث قرآنی امامیه از نظریه تا تطبیق

گفته شده که آنان از نسل یافث فرزند نوح بودند و برخی روایات، همه مردم بجز «یأجوج» و «مأجوج» را از فرزندان آدم دانسته‌اند. گفته شده آنان دو قوم بودند که از آن‏ها اقوام زیادی جدا شدند. همچنین، به موارد دیگری از قبیل: تولد هزار فرزند پسر از صلب هر یک از آنان، پرجمعیت‌ترین مخلوقات بعد از فرشتگان، یکی از اقالیم هفتگانه اشاره شده است.۱

البته گاه برخی از احادیث، در نگاه ابتدایی، مرتبط به نظر می‏رسند، ولی دقت در ژرفای تبیین روایت از مدلول آیه نشان می‏دهد که مرتبط نیست و تبیینی است. بر پایه این مهم در نظریه معیار تصریح شد که اگر روایت، دلالت اشاری آیه را نیز برای مخاطب روشن نماید، تفسیری هست و اتفاقاً این دست از احادیث بیشترین نقش را در تفسیر آیات ایفا می‏کنند؛ زیرا این نوع از مدلول‏ها به دلیل دشواری یا اخفاء چندان در نگاه ابتدایی برای مخاطبان روشن نیستند؛ برای نمونه، شیخ صدوق رحمه الله ذیل باب «کان فی قمیص یوسف علیه السلام ثلاث آیات» روایتی را گزارش کرده است که سه اثر را برای پیراهن یوسف علیه السلام با استشهاد به سه آیه بیان کرده است:

۰.عن أبی عبد الله علیه السلام قال: کان فی قمیص یوسف علیه السلام ثلاث آیات فی قوله عز و جل: (وَ جَاءُو عَلَىٰ قَمِیصِهِ بِدَمٍ كَذِبٍ)، و قوله عز و جل: (إِن كَانَ قَمِیصُهُ‏قُدَّ مِن قُبُلٍ - الآیة)، و قوله: (ٱذْهَبُوا بِقَمِیصِى هَٰذَا - الآیة).۲

هر چند ممکن است چنین به ذهن آید که این‏ روایت چون تبیینی از مدلول آیات مورد اشاره در متن آن ارائه نمی‏کند، پس تفسیری نیست‏‏‏، لکن با درنگ در تعبیر «ثلاث آیات» این مهم به دست می‏آید، حدیث فوق، سطحی از مدلول آیات مذکور را تبیین می‏کند که دلالت آیات بر آن برای برخی از مخاطبان چندان روشن نیست. توضیح، این‏که در داستان یوسف علیه السلام، نقش پیراهن ایشان حداقل در سه جا از این قصه گزارش شده است: استشهاد برادران یوسف علیه السلام به پیراهن خون‏آلود وی برا اثبات کشته شدن وی از سوی گرگ، پاره شدن پیراهن از قسمت پشت آن از سوی زلیخا هنگام فرار یوسف علیه السلام به سوی درب خروجی،

1.. همان، ح۱۹۹، ۲۲۷ ـ ۲۳۰، ۲۳۷ و ۲۳۸.

2.. الخصال، ص۱۱۸.


گونه‌شناسی احادیث قرآنی امامیه از نظریه تا تطبیق
116

لکن خداوند از طریق وحی به موسی علیه السلام اطلاع داد که فردی به نام خضر از تو داناتر است و نشانه‌ای برای یافتن وی ارائه کرد۱ که در ادامه داستان به آن اشاره شده است.

علامه طباطبایی ادعای داناتر بودن موسی علیه السلام را بر اختلاف نوع علم وی با خضر تأویل کرده است.۲ روشن است که این روایت قصد تبیین آیات این سوره را ندارد؛ زیرا اساساً در آیات به این زمینه اشاره‌ای نشده است که روایات بخواهند آن را تبیین نمایند. با این حال، حویزی بیش از پنجاه روایت در بیان جزئیات این ملاقات و حوادث آن و استشهاد به این داستان در احادیث امامان گزارش کرده است که در متن آیات دلالتی بر آن‏ها وجود ندارد.۳

ذو القرنین و یأجوج و مأجوج

هر چند داستان ذو القرنین و یأجوج و مأجوج در آیاتی از قرآن آمده است،۴ اما اطلاعات تاریخی روشنی از شخصیت و جزئیات جنگ وی با قوم یاجوج و ماجوج نیامده است. در روایات متعددی به جزئیاتی در باره شخصیت «ذوالقرنین»، همانند نام وی، دلیل ملقب شدن به ذوالقرنین، نبی بودن یا نبودن او، حکومت بر کل زمین، مسخر بودن اسباب برای او، جست‏وجوی ملکوت خدا در دریاها و موارد دیگر اشاره شده است.۵ همچنین، در روایات متعددی، در شش روایت، به جزئیاتی در مورد «یأجوج» و «مأجوج» اشاره شده است.

1.. عن عبداللّٰه‏‏‏ بن میمون القداح، عن أبی عبداللّٰه‏‏‏، عن أبیه علیه السلام قال: بینما موسی علیه السلام قاعدا فی ملاء من بنی إسرائیل، إذ قال له رجل: ما أری أحدا أعلم باللّٰه منک، قال موسی: ما أری، فأوحی اللّٰه إلیه بلی عبدی الخضر فسأل السبیل إلیه، و کان له آیة الحوت ان افتقده، و کان من شأنه ما قص اللّٰه (تفسیر العیاشی، ج۲، ص۳۳۴).

2.. و فی تفسیر العیاشی، عن هشام بن سالم، عن أبی عبداللّٰه علیه السلام قال: کان موسی علیه السلام اعلم من الخضر. و فیه عن أبی حمزه، عن أبی جعفر علیه السلام قال: کان وصی موسی علیه السلام یوشع بن نون، و هو فتاه الذی ذکره فی کتابه. و فیه عن عبداللّٰه‏‏‏ بن میمون القداح، عن أبی عبداللّٰه‏‏‏، عن أبیه علیهما السلام قال: بینما موسی علیه السلام قاعداً فی ملاء من بنی إسرائیل، إذ قال له رجل: ما اری أحدا اعلم باللّٰه منک، قال موسی علیه السلام: ما اری فأوحی اللّٰه إلیه بلی عبدی الخضر، فسأل السبیل إلیه و کان له الحوت آیة إن افتقده، و کان من شانه ما قص اللّٰه. أقول: و ینبغی أن یحمل اختلاف الروایات فی علمهما علی اختلاف نوع العلم (المیزان، ج۱۳، ص۳۵۷).

3.. ر.ک: نور الثقلین، ج۳، ص۲۵۷ - ۲۹۳.

4.. ر.ک: سوره کهف، آیه ۹۴ - ۹۹.

5.. نور الثقلین، ج۳، ص۲۹۴ - ۳۰۹، ح۲۰۰ ـ ۲۰۷، ۲۱۱ ـ ۲۱۷.

  • نام منبع :
    گونه‌شناسی احادیث قرآنی امامیه از نظریه تا تطبیق
    سایر پدیدآورندگان :
    علي راد
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1469
صفحه از 312
پرینت  ارسال به