103
گونه‌شناسی احادیث قرآنی امامیه از نظریه تا تطبیق

ائمه علیهم السلام در این مورد با تذکر به روابط بینامتنی آیات با یکدیگر ابهام متصور را زدوده، و تفسیری درست و متناسب با مقصود الهی از آن ارائه نموده‏اند. امام علی علیه السلام و امام صادق علیه السلام در تفسیر آیه مذکور به آیه (وَ أَنزَلْنَا مِنَ ٱلْمُعْصِرَاتِ مَاءً ثَجَّاجًا۱ و از ابرهاى متراکم، آبى ریزان فرود آوردیم، استناد جسته و مقصود از کلمه یعْصِرُون را در آیه قبلی، به بارش باران از ابرهای متراکم تفسیر نموده و معنای رایج نزد برخی از افراد را - که آن را به شراب گیری معنا می‏کردند - نادرست خوانده‏اند. در این روایات، هر چند فعل یعصرون به دو شکل معلوم۲ و مجهول۳ قرائت شده است‏‏‏، لکن در ابهام‏زدایی به همان آیه سوره نبا ارجاع و معنای باران از آن ارائه شده است. علامه طباطبایی در تحلیل قسم دوم روایات - که یعصرون در آن‏ها به شکل مجهول قرائت شده و تعدادشان نیز بیشتر از روایات قسم اول ‏‏است - گفته است:

مراد این است که کلمه«یعْصِرُونَ» باید با ضمه یاء و به صیغه مجهول خوانده شود؛ چون معنایش این است که مردم در آن سال «باران داده مى‏شوند»، به شهادت این‏که در سوره نبا اسم فاعل همین فعل به کار رفته، ابرها را معصرات و مردم را معصر (باران داده شده) خوانده است. پس سحاب معصر (به کسر صاد) به معناى ابر ممطر است. در قرائت به شکل معلوم نیز معنا چنین می‏شود که باران بر ایشان مى‏بارد.۴

مبتنی بر این تحلیل علامه فعل یغاث در آیه را از ریشه غیث به معنای رویش رویدنی در اثر بارندگی دانسته است، نه از ریشه غوث به معنای دادخواهی.۵ نمونه‏های دیگری از کاربست روش تفسیر قرآن به قرآن در روایات در پژوهش‏های مستقلی نشر یافته است که خواننده گرامی را به آن‏ها ارجاع می‏دهیم.۶

1.. سوره نبأ، آیه ۱۴‏.

2.. تفسیر القمی، ج۱، ص۳۴۵.

3.. تفسیر العیاشی، ج۲، ص۱۸۰؛ بحار الانوار، ج۱۲، ص۳۰۴.

4.. المیزان، ج۱۱، ص۲۰۳.

5.. همان.

6.. «رویکرد روش شناختی به روایات تفسیری قرآن با قرآن»، ص۸۳ - ۱۰۰.


گونه‌شناسی احادیث قرآنی امامیه از نظریه تا تطبیق
102

سخن حضرت علی‏ علیه السلام ضمن توصیف ویژگی متن قرآن، اشاره به وجود یک مکانیزم تفسیری و تبیینی در درون خود قرآن دارد و این بدین معناست که آیات قرآن نظارت تفسیری بر همدیگر دارند و نوعی رابطه میان آنان بر قرار است که ‏‏‏باید در تفسیر این رابطه کشف شود و از آیات همگن در معناشناسی مجملات و غوامض قرآنی استفاده گردد. همچنین، سخن علوی، دلالت التزامی بر این مفهوم دارد که قرآن فاقد اجمال و اغماض ذاتی است و آن‏چه در نگاه نخست از اجمال و ابهام برخی آیات به ذهن می‏آید، ناشی از عدم جامع‏نگری به تمام قرآن و عدم آگاهی از شیوه قرآن در بیان مطالب خودش است. مقصود از شیوه مصداقی، کاربرد روش تفسیر قرآن به قرآن در روایات عترت است که به عنوان نمونه‏های عینی این روش در احادیث اهل بیت قابل ارائه هستند. نمونه‏های مذکور، ضمن دلالت بر پذیرش روش تفسیر قرآن به قرآن از سوی عترت، چگونگی انجام این روش را نیز عینی نموده‏اند و با درنگ در این نمونه‏ها می‏توان شاخصه‏های این نوع روش تفسیری را اکتشاف کرد و آن را الگوی روش تفسیری خود قرار داد. نمونه‏های مذکور از نظر آماری هر چند تمام قرآن را فرانمی‏گیرند‏‏‏، لکن قابل توجه هستند؛ چرا که امامان فرصت یا قصد تفسیر کل قرآن را نداشته‏اند تنها به مواردی اکتفا کرده‏اند. گاه عدم توجه به روابط بینامتنی آیات ممکن است مخاطب را از مفهوم اصلی آیه به انحراف بکشاند و اختلافات تفسیری را میان مفسران دامن بزند. گاه این اختلاف قابل جمع نیست؛ به سان دو مفهوم باران و شراب که هیچ سنخیت معنایی با یکدیگر ندارند و اعتماد به مفهوم شراب به ارزش‏گذاری نادرست عملکرد افراد منجر خواهد شد. این اشتباه‏ در معنا‏شناسی‏ کلمه یعْصِرُون در آیه (ثُمَّ یأْتِى مِنْ بَعْدِ ذَٰلِكَ عَامٌ فِیهِ یغَاثُ ٱلنَّاسُ وَ فِیهِ یعْصِرُونَ)۱ در برخی از تفاسیر رخ داده است.۲ از این رو، ‏مفسران آرای مختلفی در معناشناسی آن گفته‏اند.۳

1.. سوره یوسف، آیه ۴۹.

2.. یعصرون در ترجمه‏های معروفی چون ترجمۀ استاد فولادوند به آب میوه گرفتن برابر نهاد شده است: «آنگاه پس از آن، سالی فرا می‏رسد که به مردم در آن [سال‏] باران می‏رسد و در آن آب میوه می‏گیرند».

3.. المیزان، ج۱۱، ص۱۹۰ - ۱۹۴.

  • نام منبع :
    گونه‌شناسی احادیث قرآنی امامیه از نظریه تا تطبیق
    سایر پدیدآورندگان :
    علي راد
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1547
صفحه از 312
پرینت  ارسال به