93
لذّت و شادکامي از ديدگاه اسلام

لذا جای طرح این پرسش است که: با وجود دید مثبت اسلام، چرا گاهی از لذّت‌طلبی، نکوهش شده است؟ آیا وجود این گونه نکوهش‌ها با آن دیدگاه مثبت، قابل جمع هستند یا نه؟
در جایگاه جمع ميان اين دو موضوع، گفتني است كه تجربه اين حالت خوشايند و مطلوب، از دو جهت با رفتارهاي اختياري ما ارتباط دارند. جهت اوّل، اين كه: تجربه‌هاي لذّت‌بخش، نتيجه تحريك قواي نفساني، اراده كردن و انجام دادن اعمالي است كه به آنها مي‌انجامد۱ . جهت دوم، اين كه: مجموعه كارهايي كه انسان با اختيار و اراده خود (از جمله، با هدف لذّت بردن) انجام مي‌دهد، به علاوه حالات نفساني (اعم از احساس لذّت)، آثاري حقيقي دارند كه به خاطر وجود ارتباط واقعي ميان اين آثار و رفتارهاي اختياري، پيامدهاي مثبت و منفيِ آنها متوجّه خود فرد است. از اين رو، گروهي از لذّتجويي‌ها به دليل پيامدهاي شومشان محكوم به نكوهش مي‌شوند؛ چرا كه لذّت‌طلبي همراه با آثار و پيامدهاي منفي، از مسير اصلي و مفيد خود خارج شده است و اصلاً مطلوب نخواهد بود.
لذا بايد توجّه داشت كه نكوهش‌هايي كه در احاديث نيز وارد شده، از اين جهت (جايگاه لذّت‌طلبي در حيات بشر)، به اصل لذّت‌طلبي مربوط نمي‌شوند و منشأ آنها چيز ديگري خواهد بود. به عبارت ديگر، منشأ اين نكوهش‌ها و سرزنش‌ها اصل طلب لذّت نيست؛ بلكه تعدادي از عوامل منفی و مضر، عارض بر آن هستند كه با وجود این عوارض، مطلوبیتی برای این لذّت‌ها باقی نمی‌مانَد. بر همین اساس، امير مؤمنان علي علیه السلام مي‌فرمايد:

1.. ترتيب اين فرآيند، در بخش اوّل توضيح داده شد.


لذّت و شادکامي از ديدگاه اسلام
92

شدّت‌هاي مختلف، بهترين، شديدترين و عميق‌ترين لذّت‌ها را در محدوده گزينش خود قرار دهد؛ ولي متأسّفانه، او گاهي در اين انتخاب، دچار اشتباه و لغزش مي‌شود و معيارهاي درست عقلاني را در گزينش خود رعايت نمي‌كند؛ بلكه بر اساس معيارهاي غير عقلاني، غير منطقي و نادرست و يا حتّي بدون توجّه به هيچ معياري و به خاطر انس با لذّت‌هاي احساسي و ماديِ صرف، به گزينش برخي از لذّت‌ها مي پردازد كه نتيجه برخي از اين انتخاب‌ها ممكن است وي را از رسيدن به لذّتِ عميق‌تر و والاتر باز دارد و از این گذشته، او را دچار پیامدهای مشقّت‌زا کند. از اين رو، اين لذّت‌جويي به دليل ايجاد مانع در مسير كمال‌جويي، نزد عقلا مطلوب نخواهد بود و ـ همان گونه كه در فصل پیشین گذشت ـ منشأ ارزش منفي خواهد شد.

ملاک: لذّتِ نامطلوب

بنا بر جايگاهي كه هيجان‌هاي مثبت در سرشت انسان دارند، در جهت رسيدن به شادكامي، میل به این هیجانات از جمله لذّت‌طلبی، زمينه را براي توليد و تنظيم رفتارهاي هدفمند، فراهم مي‌سازند. همان گونه که گذشت، اسلام نیز وجود اصل لذّت‌جویی را بد و نامطلوب نمی‌داند؛ امّا با مراجعه به آموزه‌های اسلامي، مي‌بينيم گاهی از لذّت‌طلبي، نکوهش شده است، مانند این فرمايش امير مؤمنان علي علیه السلام كه مي‌فرمايد:
اللذّات مُفسدات.۱
لذّت‌ها مايه فسادانگيزی هستند.

1.. غرر الحكم، ح ۵۰.

  • نام منبع :
    لذّت و شادکامي از ديدگاه اسلام
    سایر پدیدآورندگان :
    مهدی عباسی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 8809
صفحه از 179
پرینت  ارسال به