قرار دارد، چرا که هوا و هوس صاحبش را در دنیا به سوی هر بلای سخت، و در آخرت، به طرف آتش جهنّم می‌کشاند.
راغب، در این باره، آورده است:
و قیل: سمّی بذلک لأنّه یهوی بصاحبه فی الدنیا إلی کلّ داهیة و فی الآخرة إلی الهاویة و الهوی: سقوط من علوّ إلی أسفل.^۱
گفته شده: چون هوا، صاحبش را در دنیا به سوی هر بلای سختی و در آخرت، به سوی آتش ]جهنّم[ می‌کشانَد، این گونه نامیده شده است، چرا که هوا، یعنی: «سقوط از بالا به پایین».
لذا اگر غالباً هوا، در معنای نکوهیده خود به کار برده می‌شود، به این جهت است که فرد با هوای نفس، به طرف چیزی کشانده می‌شود که سقوط را به دنبال دارد.
پاسخ را باید در وضعیت یا بُعد امّاره نفس انسان، جستجو کرد. همان طور که در مباحث پیشین بیان شد، نفس، دارای قوایی است که تحریک آنها، میل را به وجود می‌آورد. در جهت تأمین این امیال، حالت بر انگیختگی نفس، وقتی خاموش می‌شود که به خواسته خود برسد. این جاست که اگر نفس امّاره، به وسیله عقل، کنترل نشود، این قدرت را دارد که فرد را از دیدن واقعیات و حقایق، عاجز کند. به عبارت دیگر، نفس بر اساس تمایلاتی که دارد، در راه رسیدن به مقصود خود، از ساز و کارهایی استفاده می‌کند. از جمله این ساز و کارها، آراستن و ظاهرسازی اوهام غیر واقعی به جای واقعیات است و مانند فرد منافق، از درِ مکر و نیرنگ، وارد می‌شود و این چنین، بصیرت و واقع‌بینی را از

منفی، در مباحث آینده، ضمن بیان کلمات وحی و احادیث معصومان علیهم السلام، به بررسی آنها می‌پردازیم.

ب. نکوهش هوا و هوس

چنان که گفته شد، آنچه که متعلّق هوای نفس قرار می‌گیرد و برای آدمی لذّت‌بخش است، فی نفسه، نمی‌تواند نکوهیده باشد و هر یک از لذائذ پسندیده و نکوهیده، ملاک و معیار واقعی خود را دارند. پس رمز و راز این که این مفاهیم بر هوا و هوس مذموم غلبه پیدا کرده، چیست؟
آیات و روایاتی که در موضوع وارد شده‌اند، شاهد این مطلب هستند. حتّی در معنای هوای نفس، گفته شده: «و الهوی: مصدر هویّة، إذا أحبّه و اشتهاه ثمّ سمّی المهوی المشتهی، محموداً و مذموماً، ثمّ غلب علی غیر المحمود، فقیل: فلان اتّبع هواه: إذا أرید ذمّه، سمّی بذلک لأنّه یهوی بصاحبه فی الدنیا إلی کلّ داهیة و فی الآخرة إلی الهاویة».^۱ هوا، مصدر است برای «هویة». وقتی کسی به چیزی محبّت پیدا می‌کند و یا اشتهایش بدان کشیده می‌شود، می‌گویند: «هوای آن چیز را دارد»، آن چیزی که متعلّق هوا و اشتها قرار گرفته است. لذا ]بنا بر ملاک و معیار ویژه خود[، به دو گونه پسندیده و نکوهیده، تقسیم می‌شود؛ ولی واژه «هوی»، به گونه نکوهید، آن، غلبه پیدا کرده است. لذا در باره کسی که کار ناشایستی انجام داده و نکوهش وی را اراده می‌کنیم، گفته می‌شود: «فلانی، از هوایش تبعیّت کرده». وجه تسمیه این حالت (محبّت و تمایل پیدا کردن به عمل یا چیز نکوهیده) به هوا نیز، در معنای لفظ «هوی ـ یهوی»، به معنای کشاندن،