۲. لذّت‌های عالی

همان طور که وجود قوای عقلی در انسان، از قوای حیوانی ـ که چارپایان و درندگان بر اساس آنها خلق شده‌اند ـ ، شریف‌تر و کامل‌تر است، همان طور نیز سعادت این قوای عقلی، بالاتر و لذّت و عشق مخصوص به آن، کامل‌تر است. لذا هنگامی که نفس انسان، به اصل خویش، رو کند، بهجت و لذّتی برایش خواهد بود که با هیچ یک از لذایذ حسّی و خیالی و وهمی، قابل قیاس نیست؛ زیرا اسباب این لذّت، بسیار قوی‌تر، کامل‌تر و پایدارتر است.^۱
لذّتی که از خوردنی‌ها، پوشیدنی‌ها، لمس کردنی‌ها و بوییدنی‌ها درک می‌شود، وابسته به خصوصیاتی است که در خودِ آنهاست. لذا با تمام شدن هر خوردنی و پوشیدنی و لمس کردنی و بوییدنی، لذّت مربوط به هر یک نیز به پایان می‌رسد؛ امّا لذّتی که در سطح قوای عقلی درک می‌شود، وابسته به نفس درک کننده لذّت است که حتّی با مرگ هم از بین نمی‌رود. این لذّت‌های عالی، از فعّالیت‌های پیچیده‌تر و فراتر از سطح حواس پنجگانه، به دست می‌آیند و احساس‌هایی مانند: سعادت، شعف، راحتی، سرخوشی و شادمانی را شامل می‌شوند.^۲ این جاست که لذّت‌های انسانی، از لذّت‌های حیوانی، متفاوت می‌شود.
با این بیان، نسبت دو واژه «لذّت» و «سعادت» نیز روشن‌تر می‌شود که لذّت، در موارد لحظه‌ای و کوتاه‌مدّت، به کار می‌رود؛ ولی سعادت، صرفاً در مورد لذّت‌های پایدار یا نسبتاً پایدار، کاربرد دارد و به روشنی

در این مقوله قرار می‌گیرند.^۱ اینها حالت‌هایی هستند که در اعضای مختلف بدن، به خاطر احساس کیفیتی که بدان کشش و تمایل وجود دارد، ایجاد می‌گردند، امّا حالت خوشایندی که در چیزهایی مانند انتقام گرفتن از دشمن وجود دارد، لذّتی است که مربوط به قوّه خیال است و لذّتی که در پیروزی و رسیدن به آروزها وجود دارد، لذّت مربوط به قوّه واهمه است.^۲ به هر حال، کلّیه لذّت‌های حسّی یا جسمانی و بسیاری از حالت‌های خوشایند ـ که از جمله در انتقام و رسیدن به آرزوها، درک می‌گردند ـ ، همه، محدود به زمان هستند.
برخی در این خیال‌اند که خوش‌بختی، فقط در گرو لذّت‌هایی است که انسان، در سطح قوای حسّی، شامل: لامسه، بویایی، چشایی، بینایی و شنوایی احساس می‌کند؛ احساس‌هایی که در خوردن غذاهای لذیذ، گوش دادن به صداهای خوش، بوییدن معطّرات، رفتارهای جنسی و دیدن صحنه‌های لذّت‌بخش وجود دارند. این افراد، سعادت دائمی‌ای را که برای نفس انسان وجود دارد، به طوری که بعد از مرگ هم جاری بوده و ادامه خواهد داشت، انکار می‌کنند.^۳ امّا این گونه نیست؛ چرا که در این صورت، حیوانات، به سعادتی که از آن سخن گفته می‌شود و انسان را متحیّر خود ساخته، لایق‌تر خواهند بود و به غیر از حیوانات ـ که دائماً به دنبال چیزی برای خوردن و جایی برای لمیدن و جفتی برای بقای نسل هستند ـ ، موجود دیگری، سعادتمند نخواهد بود.