احساس خوشایند لذّت نیز حالتی به انسان می‌بخشد که برای تجربه کردن مجدّد آن حالت، تلاش می‌کند.^۱ امّا همان طور که در تبیین روان‌شناختی لذّت بیان شد، هیجانات، پدیده‌هایی چند‌وجهی هستند. از یک طرف، با تجربه حالتی درونی، شادمان می‌شویم و از طرف دیگر، شادی به عنوان یک تجربه خوشایند، باعث تقویت هر کشاننده خاص می‌شود.^۲
همان گونه که پیش از این اشاره شد، غالباً احساس لذّت، زمانی تجربه می‌شود که نیازی در ساختمان تنی ـ روانیِ آدمی، ارضا شود، و نیاز کمبودی است که به سبب آن، تعادل موجود زنده، بر هم می‌خورد. حال اگر این نیازها برطرف شوند، حالات عاطفی و احساسی، جانشین حالات برانگیختگی حاصل از بر هم خوردن تعادل می‌گردد.
از طرف دیگر، عواطف و احساسات، نزدیکی فراوانی با افکار دارند، به این معنا که طرز فکر افراد، معمولاً تحت تأثیر احساسات و عواطف، قرار می‌گیرند. از این جهت، میزان تجربه برخی حالات هیجانی منفی، بر چگونگی تصمیم‌گیری‌ها، تأثیر منفی دارند.
تحقیقات، نشان می‌دهند که هیجانات مثبت، مثل لذّت یا خشنودی، به ما می‌گویند که اتّفاق خوبی می‌افتد. هیجانات مثبت، به توجّه ما، وسعت می‌بخشند و ما را از محیط فیزیکی و اجتماعی گسترده‌تری آگاه می‌سازند. این توجّه گسترش یافته، ما را برای پذیرش اندیشه‌ها و اقدامات تازه، آماده می‌کند و بیش از مواقع عادی، خلّاق می‌شویم (آیزن^۳ ، ۲۰۰۰). به این ترتیب، هیجانات مثبت، فرصت‌هایی را در

ب. نقش تنظیمی لذّت

گذشته از نقش انگیزشی، از برخی احادیث، استفاده می‌شود که لذّت، نقش اساسی در تنظیم رفتار و زندگی انسان دارد. در توضیح این نقش، باید گفت: آدمی، وقتی چیزی را دوست داشت و برای رسیدن به آن، کم و بیش، تلاش کرد و به خواسته خود رسید، احساسی به وی دست می‌دهد که این احساس را «شادی» بنامیم یا چیز دیگر، در ورای آن، حالتی خوشایند را تجربه می‌کند. از این حالت، به «لذّت» تعبیر می‌شود و بر عکس، هنگامی که به خواسته خود نرسد، احساسی آمیخته با غم و اندوه، به وی دست می‌دهد.
این حالات احساسی، عاطفی و انفعالی، در طریقه عملکرد سازمان روان ـ تنی فرد، به عنوان یک کلّ، مؤثّر است؛ یعنی تجربه هر یک از این حالات، موجب تغییراتی در انسان می‌شود که به دلیل وجود ارتباط خاصّ روح با بدن، نظام زیستی فرد را از یک طرف، و نظام روانی او را از طرف دیگر، تحت تأثیر قرار می‌دهند. از این رو، می‌بینیم که تجربه هر یک از هیجانات مثبت و منفی، به سرعتْ منجر به تغییر مثبت یا منفیِ کارآیی ما در تولید و کنترل رفتارها می‌شود. این، موضوعی است که علاوه بر تجربه شخصی هر یک از ما، در علم روان‌شناسی هم ثابت شده است که مجال بحث تفصیلی در باره ساز و کار آن، در این مجال نیست. البته در این جا به برخی شواهد این امر، از دو منظر پرداخته‌ایم.

۱. نقش هیجانات مثبت در تنظیم رفتار

حالت‌های هیجانی‌ای که انسان‌ها در خود، احساس می‌کنند، بیشتر جنبه کارکردی دارند. برای مثال، خشم، ما را برای جنگیدن با دشمن، آماده می‌سازد و ترس، ما را برای گریختن از خطر، مهیّا می‌سازد و