21
لذّت و شادکامي از ديدگاه اسلام

ارضای شهوات، سخن به میان آمده است و در گروهی دیگر که لذّت رانی، مورد مذمّتْ قرار گرفته است، از تعابیری مانند هوا و هوس، یاد شده است. لذا مناسب است این اصطلاحات کلیدی و نحوه ارتباط آنها با موضوع لذّت، بررسی شوند. از این رو، در این مجال، به بررسی سه واژه رایج در این موضوع، یعنی «شهوت»، «هوا»، «هوس» و ارتباط آنها با «لذّت»، می‌پردازیم.

۱. شهوت

برای شهوت، معانی متعدّدی ذکر شده است؛ امّا مفهومی که در تمام این معانی وجود دارد، در این تعریف، آمده است: «شهوت، اشتیاق نفس به چیزی است».۱
امّا در باره ارتباط میان شهوت و لذّت، باید گفت: این دو مفهوم، از واقعیاتی حکایت می‌کنند که به دلیل دقیق بودن تقدّم و تأخّرشان در فرآیند درک و احساس در انسان، با یکدیگر مرتبط‌اند. از سویی دیگر، یکی از راه‌هایی که می‌تواند به ما در کشف ارتباط میان ماهیت دو چیز، کمک کند، فهم تفاوت مفاهیم و اصطلاحاتی است که برای آنها جعل شده است. از این رو، همین بحث را در این جا در باره دو واژه «شهوت» و «لذّت» پی می‌گیریم.
در معجم الفروق اللّغویة، درباره نسبت میان شهوت و لذّت، آمده است:
أنَّ الشهوة توقان النفس إلی ما یلذّ و یسرّ، و اللذّة ما تاقت النفس إلیه و نازعت إلی نیله فالفرق بینهما ظاهر.۲

1.. «الشهوة اشتیاق النفس إلی الشیء»
(المصباح المنیر، ص ۳۲۶).

2.. معجم الفروق اللغویة، ص ۳۰۶ و ۱۲۲۹.


لذّت و شادکامي از ديدگاه اسلام
20

۳. لذّت، در علم روان‌شناسی، هیجانی مثبت، محسوب می‌شود که در عین ارتباط با زمان حال، به دو سطح لذّت‌های جسمانی و لذّت‌های عالی، تقسیم می‌شود. این، در حالی است که در نظر حکما، لذّت‌های عالی‌تر در سطح عقل، درک می‌شوند.
۴. از آن جا که مجرای درک لذّت، قوای نفس هستند، لذا تمام این قوا، از قوای مدرکه حسّی، خیال، وهم و عقل گرفته تا شهوت و غضب، شامل موضوع لذّت و بحث‌های ارزشی مرتبط با آن هستند.

ﻫ . لذّت و مفاهیم مرتبط

در برخی احادیث مرتبط با موضوع «لذّت»، با مفاهیمی مواجه می‌شویم که به مناسبت‌های مختلف، با موضوع بحث ما، یعنی لذّت، مرتبط هستند؛ مفاهیمی چون: شهوت، هوا و هوس و برخی مفاهیم دیگر، از این قبیل‌اند، کما این که برای نمونه، شهوت به یک معنا، یکی از قوای باعثه نفسانی است و می‌تواند در مسیر درک لذّت، قرار گیرد که در پیش از این، بدان اشاره شد. از این رو، برای استفاده از آموزه‌های والای اسلامی در مسیر تبیین مسائل مربوط به موضوع لذّت، استخراج و تعریف واژه‌های مرتبط با آن، ضرورت دارد.
اکنون، برخی آیات و احادیث مرتبط با بحث لذّت، آورده و بررسی می‌شوند. چه بسا در بسیاری از آیات و احادیثی که به آنها استناد شده، واژه لذّت، نیامده باشد، در حالی که معانی مورد استناد، از فحوای کلام قرآن و معصومان علیهم السلام فهمیده می‌شود. به هر حال، در این عبارات، واژه‌هایی کلیدی وجود دارند که ما را به موضوع مدّ نظر، راه‌نمایی می‌کنند. برای مثال در گروهی از احادیث که به ضرورتِ بهره‌مندی از لذائذ دنیوی اشاره شده، از

  • نام منبع :
    لذّت و شادکامي از ديدگاه اسلام
    سایر پدیدآورندگان :
    مهدی عباسی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 8159
صفحه از 179
پرینت  ارسال به