یک. محرومیت از نیروی عقل و فهم

پیش از این بیان کردیم که یکی از پیامدهای لذّترانی و پیروی از شهوات، مبتلا شدن به یک سری از آفات است. یکی از این آفت‌ها، آفتی است که عقل را تهدید می‌کند. امام علي علیه السلام می‌فرماید:
آفة العقل ألهوی.^۱
آفت عقل، هوای نفس است.
همچنین بیان شد که به چيزي آفت مي‌گويند كه اگر در جايي قرار بگيرد، باعث فساد مي‌شود.^۲ لذا وارد شدن آفت هوا و هوس به عقل، موجبات فساد و زوال عقل را فراهم می‌آورد؛ زیرا تحریک شهوت ـ که هدف هوای نفس است ـ مانند برخی هیجانات منفی از قبیل غضب، توفانی را به وجود می‌آورد که این توفان، در مسیر خود، همه چیز را نابود می‌کند. بنا به فرمایش امیر مؤمنان علیه السلام از جمله این نابودی‌ها، نابودی عقل است:
زوال العقل بین دواعی الشهوة و الغضب.^۳
از میان رفتن عقل، در میان کشش‌های شهوت و غضب است.
شکل‌گیری این توفان، حاصل رویارویی عقل و شهوت است که در صورت غلبه شهوت بر عقل، منجر به نابودی عقل می‌شود. عقل، نیروی حسابگری است که کار مورد نظر را می‌سنجد تا ببیند چه تأثیری نسبت به آینده و سرنوشت دارد. در حالی که اصل شهوت، محاسبه‌ای ندارد؛

ظلم و فسادشان چه بر سر جامعه آورده؟ راستی چرا اين طبقه كه اين چنين شيفته و فرو رفته در لجنزار شهوات و اسير دام لذایذ شراب و رقص و عشق و وصال‌اند و در بارة مسائل مهم زندگي كه ديگران بر سر آن مسائل جانبازی نموده و در تحصيل آنها از يكديگر پيشي مي‌گيرند، اين‌قدر بي تفاوت‌اند؟ آيا به راستی اينها انسان نيستند، و اگر هستند، چرا اين مسائل را كه از واجبات زندگی انسانی است نمی‏فهمند؟ جوابی كه دريافت می‏کنيم جز اين نيست كه روح شهوت در دل آنان جایی برای هيچ فكر ديگری نگذاشته، و لحظه‏ای آنان را فارغ نمی‏گذارد تا به مسائل غير شهوانی بينديشند؛ بلكه در همة احوال، بر آنان مسلط است، و همچنين طاغيان مستكبر و سنگ‌دل كه حتّی هيچ صحنه رقّت‌آور و تكان دهنده‏ای، دل آنان را نرم نمی‏كند و اصلاً نمی‏توانند در رأفت و شفقت و رحمت و خضوع و تذلّل، تصوّری داشته باشند، و سراسر زندگی‌شان يعنی تكلّمشان، سكوتشان، نگاهشان، چشم‏پوشيشان، اقبالشان، ادبارشان، همه و همه، خبث باطنشان را نشان می‏دهد. پس همه اينها در علومی كه دارند، راه خطا را طی می‏كنند، و هر طایفه‏ای از آنان، سرگرم و فرو رفته در نتایج افكار تحريفی و علوم منحرفه خويش‌اند، و از بيرون دایره معلوماتشان غافل‌اند، و نمی‏دانند كه در بيرون آن دایره تنگ، علومی نافع و معارف حقّه و انسانی وجود دارد.^۱