شخص است و يا از سوي ديگران بروی بار مي‌شود. در هر دو صورت، شالوده اين رنج و محنت، در پیروی از هواي نفس انساني است.

۳. وارد شدن در فتنه و بدی

یکی از خطراتی که افراد شهوتران را تهديد مي‌كند، قرار گرفتن در موقعيت‌هايي است كه انسان را به سوي بدي‌ها و ارتكاب جرم و گناه مي‌كشاند. از اين رو بايد گفت علّت شر و بدي، چيره آمدن خواهش‌هاي نفساني است^۱ و چه شرّي بدتر از ارتكاب جرائم و گناهان كبيره كه انسان را به نابودي مي‌كشانَد!
براي واژه فتنه، به نسبت موضوعي كه در باره آن به كار گرفته شده است، معاني متفاوتي بيان شده است. عذاب، ابتلا، امتحان و آزمايش،^۲ از جمله اين معاني هستند. بلا و محنتی را كه موجب مي‌شود انسان در دام ارتكاب جرم يا گناه بزرگي بيفتد،«فتنه» می‌گویند.^۳ لذا فتنه مي‌تواند مقدّمه هر شر و بدي را كه به محنت و گرفتاري انسان منجر مي‌شود، فراهم سازد. از آن‌جا كه اين كلّيت براي فتنه وجود دارد، معناي اين كلام خدا در قرآن كريم كه: «الفتنة أشدّ من القتل»
^۴ و يا«الفتنة أكبر من القتل»
^۵ برای ما روشن‌تر می‌شود. فتنه از نظر آثار و پیامدهای منفي، از شدّت و وسعت بيشتري نسبت به قتل برخوردار است.

نيست. دقيقاً مانند بيماري پنهان سرطان كه تا فساد و عوارض آن منتشر نشود، آشكار نخواهد شد. اين معنا، فرمايش امير مؤمنان علیه السلام در باره هواي نفس است:
الهوی داء دفين.^۱
هوای نفس، دردی پنهان است.
لذا گاهي اوقات، انسان در زندگي، با دردها و سختي‌هايي رو به رو مي‌شود، غافل از اين‌كه سرچشمه اين رنج‌ها، شيرينيِ چند لحظه‌اي بوده كه هوس كرده است؛ زيرا نفس، داراي قوايي است و اين قدرت را دارد كه فرد را از ديدن واقعيات و حقايق، عاجز كند. به عبارت دیگر، همان طور که پیش از این بیان شد، نفس با تزیین و ظاهر‌سازی اوهام غیر واقعی به جای واقعیات، مانند یک منافق، از در نیرنگ وارد می‌شود و هوایش را به مقصود می‌رسانَد و این چنین بصیرت و واقع‌بینی‌ای را از فرد سلب می‌کند و بلندیِ شهوترانی را چنان شیرین و لذّتبخش نشان می‌دهد که فرد، اصلاً مشقّت بالا رفتن از آن را درک نمی‌کند. لذا مبتلا شدن به این سختی، همراه با گم‌راهی است. همراهی این دو در حدیث امیر مؤمنان علیه السلام ممکن است به همین مطلب اشاره داشته باشد:
إن طاعة النفس و متابعة أهويتها أس كل محنة و رأس كل غوایة.^۲
فرمان‌برداری از نفس و پيروی از هوس‌هاي آن، شالوده هر رنج و سرچشمه هر گم‌راهی است.
آري، پيروي از هواي نفس، اساس هر رنج و سختی است. رنج‌هايي كه انسان در زندگي با آن رو به رو مي‌شود يا از جهت عمل خودِ