لذّت بردن کسی که به نیّت عدم ابتلا به معصیت خدا، ازدواج می‌کند، در زمره لذّات پسندیده، محسوب می‌شود. آیا کسی که به نیّت برخورداری از اولاد صالح یا برای این که به حرام نیفتد یا به دلیل تبعیّت از سنّت نبوی، ازدواج می‌کند، از این کار، لذّت نمی‌برد؟ قطعاً ازدواج، بهترین لذّت‌ها را در پی دارد؛ امّا لذّتی پسندیده، محسوب می‌شود؛ چنان که مرحوم مجلسی، آورده است:
فهؤلاء و إن حصل لهم الإلتذاذ بهذه الأمور لکن لیس مقصودهم محض اللّذة، بل لهم فی ذلک أغراض صحیحة.^۱
اگر چه این امور، برای انسان، لذّت‌بخش است، ولی هدف فرد در رفتارهای مرتبط، صرفاً لذّت‌رانی نیست؛ بلکه اغراض ]عقلایی و[ درستی بر آنها وجود دارد.
ایشان در ادامه آورده که این اغراض صحیح، وقتی حاصل می‌شود که سه شرط در آنها رعایت شود:
الف) نفس در بهره‌مندی از لذّت‌ها، در جهت رسیدن به اهداف و اغراض صحیح، صداقت داشته باشد («إن صدقتهم أنفسهم»)؛
ب) لذّت‌ها و هوس‌ها، از اموری نباشند که نفس، آنها را به گونه‌ای موجّه و درست، تزیین کرده باشد، در حالی که در واقع، از تخیّلات و شُبهات شیطانی هستند: («و لم تکن من التسویلات النفسانیة، و التخییلات الشیطانیة»)؛ چرا که وقتی آتش شهوت نفس، شعله‌ور می‌شود و

طلب لذّت، می‌تواند ممدوح، واقع شود؟ اینها سؤالاتی هستند که در موضوع ملاک مدح و ذمّ لذّات، به بررسی آنها می‌پردازیم.

۱. ملاک ستایش لذّات

طبق بیان شریف امیر مؤمنان علیه السلام، ذرّه‌ای از لذّتی که خدای متعال از بهشت به انسان نشان داده، خود هدف نیست؛ بلکه بهانه‌ای برای چشیدن ناچیزی از لذّات خالص و پایدار، در جهت رسیدن به سعادت است. لذا اگر بنا باشد استفاده از این موهبت‌ها، میل و رغبت در حرکت به سوی هدف، ایجاد نماید، ناگزیر باید در مسیر سالم آن انجام شود که عمل کردن در چارچوب قانونمندی دستورها و ارشادهای برگرفته از منبع وحی، تنها راه رسیدن به این هدف است.
بی‌تردید، آنچه نفس بدان تمایل پیدا می‌کند، در هر رفتاری که باشد، زمانی می‌تواند ارزشمند باشد که در این چارچوب، قرار داشته باشد. برای روشن شدن بحث، به سخن مرحوم علاّمه مجلسی در این باره، اشاره می‌کنیم که آورده است:
آنچه انسان در جهت اطاعت امر خداوند سبحان و تحصیل رضایتش انجام می‌دهد و در ضمن، نفسش هم به آن تمایل پیدا می‌کند، اگر چه شامل تمایلات و لذائذ دنیایی و هوس‌های نفسانی است، لیکن از قبیل امور نکوهیده نیست؛ چون اوّلاً ملاک‌های لذّت نکوهیده را ندارد و ثانیاً با ویژگی‌هایی همراه است که می‌توانند این لذائذ را در حدّ عبادت، بالا ببرند. مانند کسی که می‌خورد و می‌آشامد، ولی قصدش، اطاعت امر خداوند است یا در جهت تحصیل قوای بدنی برای عبادت کردن و خدمت نمودن به خدا و خلق خداست، به این نیّت، می‌خورد و می‌آشامد؛ امّا در عین حال، از خوردن و آشامیدن، لذّت هم می‌برد. حتّی