انسان ایجاد می‌کنند و اشتباهات ناشی از اینها، تاریکی‌هایی هستند یکی تاریک‌تر از دیگری!
با توجّه به این مطالب، راز برخی از حقایق در این جا روشن می‌شود که شهوت، مخلوق باری تعالی و نسبت به کفر و ایمان، خنثاست. این انسان است که به اختیار خود، زمینه را برای تحریک شهوت ایمان یا شهوت کفر فراهم می‌سازد و از این طریق، به صراط حق یا باطل، گرایش پیدا می‌کند. امام صادق علیه السلام در پاسخ به سؤالی در باره خلقت معرفت و انکار، فرمود:
همانا شناخت حق، مخلوقی است در قلب انسان که خدا آن را [به شکل شهوت ایمان] قرار داده، همچنان که انکار حق را [به شکل شهوت کفر] در قلب انسان خلق نموده است. در این جهت، بندگان خدا هیچ دخالتی ندارند و فقط می‌توانند با اختیار خود، آنها را انتخاب کنند و به دست آورند. لذا به وسیله شهوت ایمان، شناخت حق را کسب می‌کنند و به واسطه آن، در زمره مؤمنان و عارفان قرار می‌گیرند. و با شهوت کفر، انکار حق را انتخاب می‌کنند و به این طریق، در زمره کفّار و منکران حق و گم‌راهان قرار می‌گیرند. البته توفیق هدایت یا گم‌راهی‌ای که نصیب ایشان شده، به واسطه ابزار [شهوت ایمان و شهوت کفر]ی است که خدای متعال در اختیار آنان قرار داده است. لذا به خاطر اختیار و اکتساب یکی از این دو راه است که خداوند، بندگان را مجازات می‌کند و یا ثواب می‌بخشد.^۱

شهوت برانگیخته می‌شود، هوا و هوس از یک سو و وسوسه‌های شیطان از سویی دیگر، وارد میدان می‌شوند و انسان را آزمند می‌کنند.^۱ به این صورت که آن چیزهایی را که در باطن، زشت هستند، تزیین می‌کنند و زیبا جلوه می‌دهند، به طوری که خوشایند طبع انسان شوند. در این صورت، هیچ دلیل و حجّتی برای او کارگر نمی‌افتد. فرد، از ادراک حقایق محروم می‌گردد. گویی هیچ نمی‌شنود و نمی‌بیند و نمی‌فهد و در این آزمندی، حاضر به انجام دادن هر کاری می‌شود.^۲ امیرمؤمنان علی علیه السلام در باره ساز و کار این گم‌راهی می‌فرماید:
بنی الكفر على أربع دعائم : الفسق والغلووالشك، والشبهة... والشبهة على أربع شعب : اعجاب بالزينة، وتسويل النفس، وتأول العوج ولبس الحق بالباطل، وذلك بأن الزينة تصدف عن البينة وأن تسويل النفس تقحم على الشهوة، وأن العوج يميل بصاحبه ميلا عظيما، وأن اللبس ظلمات بعضها فوق.^۳
کفر، بر چهار پایه استوار است: فسق، غلو، شک و شبهه ... . شبهه، بر چهار قسم است: خوشایند شدن به زیبایی چیزی، زیبا جلوه دادن نفس، بیان سخنان ناراست و مشتبه شدن حق با باطل. اینها به خاطر این است که زینت و زیبایی چیزی، انسان را از حجّت و دلیل محکم دور می‌کند و تزیین چیزها به وسیله نفس، بر اساس شهوت و هیجان زدگی است و کجی‌ها میل شدید را در