حالی که در دام شهوترانی اسیر بوده است؟ امیر مؤمنان علیه السلام این امر را بسیار مشکل می‌داند تا حدی که از آن، محال بودن این امر فهمیده می‌شود. لذا می‌فرماید:
ما أصعب علی من استعبدته الشهوات أن يكون فاضلاً.^۱
فاضل شدن^۲ بر کسی که شهوات، او را به بندگی خود درآورده‌اند، چه قدر مشکل است!
فاضل شدن، مقدّماتی نیاز دارد که به واسطه ابزار شناخت، به دست می‌آید و اگر کسی نسبت به آنها محروم باشد، قطعاً رسیدن به فضایل، برایش بسیار مشکل و حتّی محال خواهد بود.
با توجّه به احادیث، پیروی از شهوات، انسان را در بهره‌گیری از قوّه عقل و فهم، ضعیف می‌کند و در وادی غفلت وارد می‌سازد. و شخص از نیروی شناخت حق و حقیقتْ محروم می‌شود و سرانجام، علاوه بر این‌که در مسیر کامیابی خود، راه را گم می‌کند، سعادت کلّی جامعه را نیز به بی‌راهه می‌کشانَد. علّامه طباطبایی رحمه الله علیه در این باره می‌گوید:
... اين قضيه، صرف حدس نيست ؛ بلكه تجربه نيز آن‌را تصديق كرده، براي اين‌كه نمونه‏های اين انحراف را با چشم خود در افراد اسرافگر و مُترف و همسوگندان شكم و شهوت و افراطگران در طغيان و ظلم و فساد می‌بينيم كه چگونه امر زندگی را در مجتمع انسانی به تباهی كشاندند و اگر از خود بپرسيم مگر اينها انسان نيستند؟ مگر نمی‏فهمند كه شكم بار‏گی و مستی و شهوت‌رانی و

هنگامی که صاحب علم و فضیلت شدند، از روی حکمت صحبت می‌کنند. سپس صاحب ادراک قوی می‌شوند. در این حال، با قدرت [و خارج از تأثیر هر ناخالصی] عمل می‌کنند. هنگامی که در قدرت و اختیار عمل کردند، بر اطباق هفت‌گانه (کنایه از: ماورای طبیعت) شناخت پیدا می‌کنند. پس هنگامی که به این مقام رسیدند، تفکّرشان بر مبنای لطف و حکمت و بیان شکل می‌گیرد. این‌جاست که با رسیدن به این جایگاه، شهوت و محبّتشان در مسیر خالق یکتا قرار می‌گیرد... .
همان گونه که در حدیث آمده، عمل به فکر، به عنوان یکی از ابزار شناخت، محل شروع این حرکت است. شناخت و هدایت، چراغی هستند که موجبات رشد و تعالی انسان را فراهم می‌سازند و هوا و هوس، دشمن آنها محسوب می‌شوند. کسی که از هوایش پیروی می‌کند، با هدایت خویش مخالفت کرده است؛^۱ هدایتی که باعث رشد و تعالی انسان می‌شود. طبیعی است که ضعیف شدن چراغ راه، مانعی در مسیر حرکت به سمت هدف است و این مانع، بنا به فرمایش امام علی علیه السلام «شهوت» است:
كم من شهوة منعت رتبة.^۲
چه بسا شهوتی که مانع پیشرفت انسان می‌شود.
شهوت، نه تنها می‌تواند در مسیر پیشرفت به سوی سعادت اخروی مانع باشد، بلکه چه بسا انسان را از تعالی و پیشرفت رتبه در امور دنیوی نیز باز می‌دارد. چه کسی در دنیا به فضایل علمی و فنی دست یافته، در