مقدّمه

تحقيق و پژوهش ، فرايند شناخت منابع و استفاده از آنها در دستيابى به انديشه ها و افكار جديد است . از اين رو ، بهره بردارى صحيح از تأليف هاى هر علم ، نياز ضرورى پژوهشگر است و برآوردن اين نياز در اوّلين قدم ، نياز به فهرست و اطّلاع از منابع و تحقيقات آن دانش دارد تا در هر زمان ، بحث هاى علمى دوباره از نو آغاز نشوند و تحقيقات جديد با نوآورى توأمان گردند . پژوهش در دانش رجال نيز از اين قاعده پيروى مى كند .
از آن جا كه علم رجال ، بحث از راويان اخبار و شناخت شخصيت و احوال ايشان را بر عهده دارد ، لذا ارتباط ناگسستنى با تاريخ دارد و اين ارتباط ، موجب مى شود كه پژوهشگران اين علم ، دائما با منابع قديمى و تحليلگران اين منابع ، ارتباط جدّى داشته باشد .
به همين منظور ، «مأخذشناسى رجال شيعه» فراهم آمد كه به معرّفى توصيفى ـ تحليلى تأليفات رجالى از دوره پيدايى اين علم تا زمان حاضر بپردازد .
شايان ذكر اين كه در قرن حاضر ، مرحوم شيخ آقا بزرگ تهرانى نيز كتاب مصفّى المقال فى مصنّفى علم الرجال را در همين راستا تأليف كرد و مورد استفاده بسيار محقّقانِ در اين حوزه قرار گرفت و ما نيز در اثر حاضر ، از اين كتاب بسيار
استفاده كرده ايم ؛ ليكن اين كتاب با همه محتواى ارزشمند و محقّقانه اش داراى اشكال هايى چند است :
اوّل آن كه دانش رجال و تراجم (شرح حال نگارى) در اين اثر خلط شده اند و تمامى شرح حال ها ، اگر چه مربوط به شخصيت هاى غير راوى بوده اند ، در حوزه تأليف هاى رجالى داخل شده اند .
دوم آن كه گاه تأليف هاى حديثى و غير رجالى در موضوع اين كتاب ، وارد شده اند .
سوم آن كه گزارش كتاب ها غالبا بيش از آوردن نام آنها نيست .
گذشته از اينها تأليف هاى رجالى پس از مرحوم تهرانى و مقاله ها و تحقيق هاى جديد نيز مورد نياز محقّقان است كه در تكميل كار محقّق تهرانى به آنها نيز پرداخته ايم .