سخنى با خواننده

از ديرباز ، عالمان حديث پژوه در حوزه شناخت و ارزشيابى احاديث ، تمام تلاش خود را به كار گرفتند و آنچه را كه در توان داشتند و با اصول و مبانى حديث پژوهى سازگار بود ، به علاقه مندان به سنّت نبوى و وَلَوى تقديم كردند.
بحث از راويان احاديث معصومان ، يكى از شاخه هاى مهم علم حديثْ شمرده مى شود كه دانشيان بسيارى در اين موضوع ، قلم زده اند. برخى ، اسامى راويان از معصومى را گرد آورده اند و برخى راويان تمام معصومان را . عده اى با هدف تعيين طبقات ايشان ، و عدّه اى با هدف معرفى مؤلفان و تأليفات حديثى ، و عدّه اى با هدف بيان جرح و تعديل راويان ، تأليف رجالى ارائه داده اند، و جمع بسيار ديگرى با استفاده از منابع اصلى دانش رجال ، به ساده سازى استفاده از اطّلاعات آن منابع ، همّت گمارده و معجم ها و جوامع رجالى را سامان داده اند.
همه اين تلاش ها در جهت عشق به سنّت و محفوظ داشتن آن از دست تحريف كنندگان و دروغپردازان بوده است و خود ، شاهدى بر نظارت و دقت مستمرّ اين عالمان بر احاديث و نقل آنهاست.
سير تأليف در اين موضوع ، از همان قرون اوّليه ظهور اسلام ، آغاز شد و تا عصر حاضر ، ادامه داشته و دارد . آشنايى با اين سير تاريخى مى تواند بسيارى از شبهات (در اين موضوع) را پاسخ گويد و به بسيارى از آنها مجال طرح ندهد.
از جمله آن كه اصول اوّليه رجال شيعى ، يعنى كتاب هاى رجال الكشّى ،
الفهرست و الرجال شيخ طوسى و رجال النجاشى ، همه در قرن چهارم و پنجم هجرى تأليف شده اند و اكثر راويان و مؤلّفانى كه در اين كتاب ها از آنها ياد شده ، معاصر با اين بزرگان نبوده اند . پس ايشان چگونه اطّلاعات خود را درباره اين راويان به دست آورده اند و مستندشان چه بوده است؟
با توجّه به شناسايى منابع اصيل شناخته شده كه از قرن اوّل و دوم تا قرن چهارم هجرى تأليف شده اند ـ و بالغ بر حدود ۱۲۰ عنوان تأليف اند ـ روشن مى شود كه اين بزرگان با استفاده از منابع كتبى و شفاهى معتبر كه به ايشان رسيده ، اطّلاعات ذى قيمت خود را در اختيار آيندگانشان گذارده اند. همچنين برخى شبهات ديگر ، از اين راه ، پاسخ داده شده و يا قابل دفع است.
آنچه اينك در پيش روى شماست ، معرّفى و شناسايى تأليفات رجالى شيعه است كه به ترتيب تاريخى و بر اساس تاريخ وفات مؤلّفان آنها سامان يافته و خواننده با پيگيرى سير اين تأليفات مى تواند به تحوّلات و شيوه هاى تأليف در اين علم ، دست يابد . به عبارت ديگر ، اين مجموعه در واقعْ تاريخ صامت دانش رجال را در طول پانزده قرن ، ارائه مى دهد.
همچنين از آن جا كه گزارش مختصرى از محتواى هر كتاب ، در حدّ توان ، ارائه شده ، مقايسه و مسيريابى محتوايى اين تأليفات نيز ميسّر شده است.
اين مأخذشناسى ، در مركز تحقيقات دار الحديث و به اهتمام فاضل محترم ، جناب آقاى رسول طلاييان فراهم آمده است كه ضمن تشكّر صميمانه از زحمات ايشان ، آرزوى توفيق روز افزون برايشان داريم .
مدير گروه رجال
محمّد كاظم رحمان ستايش