113
مثلث ايمان

مي‌گردد.۱ امام صادق عليه السلام در تفسير آيه ۴۶ سوره الرحمان۲ مي‌فرمايد كه: آگاهي انسان از ناظر بودن و شنوا بودن خداوند متعال، موجب ترس مي‌شود و ترس، موجب بازداري مي‌گردد.۳
امام زين العابدين عليه السلام نيز در تبيين نقش كنترل کننده و تنظيم کننده خوف، تصريح مي‌كند كه خوف، موجب پرهيز، و پرهيز، موجب ترک كار مي‌شود.۴ امام علي عليه السلام هم ترس را موجب فرار انسان از موضوع ترس مي‌داند۵ و در جاي ديگر، تصريح مي‌كند كه ترس، موجب بازداشتن نفس از گناه مي‌گردد.۶

1.. (وَ أَمَّا مَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ وَ نَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوَى فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِي الْمَأْوَىۀ؛ و هر كس از حضور در پيشگاه عزّ ربوبيت بترسيد و از هواي نفس دوري جست، همانا بهشت منزلگاه اوست) (سورۀ نازعات آيۀ۴۰و۴۱).

2.. (وَ لِمَنْ خَافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ؛ و هر كه از مقام قهر خدا بترسد، براي او دو باغ در بهشت خواهد بود) (سورۀ الرحمن آيۀ ۴۶).

3.. مَنْ عَلِمَ أنَّ اللهَ يرَاهُ وَيسْمَعُ مَا يقُولُ وَيعْلَمُ مَا يعْمَلَهُ مِنْ خَيرٍ أوْ شَرٍّ، فَيحْجُزُهُ ذۀلِک عَنِ الْقَبِيحِ مِنَ الْأعْمَالِ فَذۀلِک الَّذِي خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ وَ نَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوَى؛ هر كس بداند كه خدا او را مي‌بيند و هر آنچه كه مي‌گويد، مي‌شنود و هر كار خير و شري را كه انجام مي‌دهد، مي‌داند، اين، او را از كارهاي قبيح، باز خواهد داشت. پس چنين فردي، همان كسي است كه از مقام پروردگارش مي‌ترسد و خود را از هواهاي نفساني، برحذر مي‌دارد ( الکافي، ج۲، ص۷۰ ح۱۰ و ص۸۰، ح۱، به نقل از: محمّدي ري‌شهري، ۱۳۷۹ ش، ح ۵۲۳۳).

4.. وَاشْعُرُوا قُلُوبَكُمْ خَوْفَ اللهِ ... فَإنَّهُ مَنْ خَافَ شَيئاً حَذِرَهُ وَمَنْ حَذِرَ شَيئاً تَرَكَهُ؛ لباس ترس بر دل‌هاتان بپوشانيد...؛ چرا كه هر كس از چيزي بترسد، نسبت به آن، هشيار خواهد شد و هر كس نسبت به چيزي هشيار شود، آن را ترک خواهد كرد (علامه مجلسي، ج ۷۸، ص ۱۴۴).

5.. مَنْ خَافَ شَيئاً هَرِبَ مِنْهُ، مَا أدْرِي مَا خَوْفُ رَجُلٍ عُرِضَتْ لَهُ شَهْوَةٌ فَلَمْ يدَعْهَا لِمَا خَافَ مِنْهُ؛ هر كس از چيزي بترسد، از آن فرار خواهد كرد. نمي‌دانم چه معنا دارد ترس فردي كه در معرض شهوت قرار گرفته و آن را به خاطر ترسش رها نمي‌كند! (تحف العقول، ص ۲۱۳، به نقل از: محمّدي ري‌شهري، ۱۳۷۸ ش، ح ۵۲۱۳).

6.. اَلخَوْفُ سِجْنُ النَّفْسِ عَن ِالذُّنُوبِ وَرَادِعُهَا عَنِ الْمَعَاصِي... نِعْمَ الحَاجِزِ عَنِ الْمَعَاصِي الْخَوْفُ؛ ترس، بازداشتگاه نفس از گناهان و بازدارندۀ آن از نافرماني‌هاست... . ترس، بازدارندۀ خوبي است از گناهان (محمّدي ري‌شهري، ۱۳۷۸ ش، ح ۵۲۲۹ ـ ۵۲۳۰).


مثلث ايمان
112

شامل شود. اين نكته، در ادبيات اسلامي نيز به روشني، مورد تأكيد قرار گرفته است. از جمله، امام خميني (۱۳۸۲ ش) در كتاب چهل حديث خود، ذيل بحث خوف و رجاء اشاره مي‌كند كه: «براي خوف و رجا، مراتب و درجاتي است حسب حالات بندگان و مراتب معرفت آنها؛ چنانچه خوف عامّه، از عذاب است، و خوف خاصّه، از عتاب، و خوف اخصّ خواص، از احتجاب است» (ص۲۲۴).
از ديدگاهي ديگر، خواجه نصير الدين طوسي (۱۳۸۴ ش) در اوصاف الأشراف، بين حزن، خوف و خشيت، تمايز ايجاد مي‌كند؛ حزن، يعني «اندوه نسبت به چيزي كه از دست رفته» است (ص ۶۹). خوف، يعني «ترس نسبت به امري ناگوار كه امكان وقوع آن مي‌رود و عوامل پيدايش آن، قابل تحقّق هستند، و يا نگراني و ترس نسبت به از دست رفتن امري مطلوب كه جبران آن، ميسور نيست» (ص ۶۹). خشيت، «ترسي است كه به واسطه فهم و ادراک عظمت و هيبت الهي و آگاهي به نقصان و قصور در بندگي و طاعت و يا احتمال ترک ادب در عبوديت يا كاستي در عبادت حاصل مي‌شود» (ص ۷۱ و ۷۲). به همين دليل است كه خشيت را به عالمان نسبت داده‌اند.۱
نتيجه ترس از خدا، «بازداري»۲ رفتار، يعني احتياط است و پرهيز از آنچه وي منع كرده است، و نيز مبادرت به آنچه وي خواسته يا فرمان داده است، به منظور دوري از پيامدهاي منفيِ پيروي نكردن و سرپيچي كردن از اين خواسته‌ها و فرامين. لازم به توضيح است که پيامدهاي منفي و امور ناخوشايند، از اموري هستند که اگر درک يا شناخته شوند، انسان براي دوري از آنها، به طور طبيعي اقدام نموده، از عامل تهديد، دوري و اجتناب مي‌کند؛ چرا که انسان، از زيان، گريزان است.
اين واقعيت، در آيات و روايات مختلفي مورد اشاره و تأکيد قرار گرفته است. خداوند متعال در قرآن كريم، رابطه‌اي ميان خوف (خاف) و بازداري (نهي النفس) برقرار نموده و بدين سان، تأکيد کرده است كه ترس، موجب بازداريِ نفس از هوس

1.. (إِنَّما يَخْشَى اللهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ؛ تنها عالمانۀ از خداوند پروا دارند) ( سورۀ فاطر، آيۀ ۲۸).

2.. Inhibition.

  • نام منبع :
    مثلث ايمان
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّدعلی مظاهری و عباس پسندیده، با همکاری: منصوره سادات صادقی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1390
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9518
صفحه از 246
پرینت  ارسال به