79
مثلث ايمان

لوبا در توضيح منظور خود از دريافت پاسخ از دعا کردن چنين افزوده بود: «منظور من از دريافت پاسخ و استجابت، تنها اثر طبيعي، ذهني و روانيِ دعا، در دعاکننده نيست؛ بلکه فراتر از آن است». آزمودني‌ها مي‌توانستند به اين پرسش، با سه گزينه زير پاسخ دهند: «بلي»، «من به خدايي که در بالا آن را تعريف کرده‌اي، اعتقاد ندارم»، «من در اين مورد، جواب و اعتقاد قطعي ندارم». پرسش دوم پرسش‌نامه مذهبي لوبا، اين بود که: آيا آزمودني‌ها به زندگي پس از مرگ، اعتقاد دارند؟ (خداياري‌فرد و همکاران، ۱۳۷۹ ش).
از زمان لوبا تا کنون، پرسشنامه‌ها و مقياس‌هاي گوناگوني ساخته شده است که بعضي از آنها از اعتبار و رواييِ کافي‌اي برخوردار هستند. در ادامه اين فصل، به اختصار، نمونه‌هايي از آنها مورد بررسي قرار مي‌گيرند:

۱. آزمون ترستون

چاو و ترستون (۱۹۲۹ ـ ۱۹۳۹ م، به نقل از آذربايجاني، ۱۳۸۲ ش)، با استفاده از روش پاياييِ دونيمه‌اي و اسپيرمن، چند آزمون ساختند (برخي ۴۵ پرسش داشت) و منتشر نمودند که توسّط روان‌شناسان ديني، مورد استفاده قرار گرفته است، مانند: «مقياس نگرش به خدا» و «نگرش به کتاب مقدّس». ترستون، با استفاده از اين آزمون‌ها، دريافت که نشانه‌هاي رفتاري از قبيل: شرکت در مراسم کليسا، اعتقاد به خدا و انجام دادن اعمال مربوط به روز يک شنبه با همديگر، يک مجموعه رواني و اجتماعي را تشکيل مي‌دهند که همان مذهبي بودن است (ترستون، ۱۹۳۴ م، به نقل از ولف، ۱۹۹۱ م).

۲. مقياس جهتگيري مذهبي دروني و بيروني۱

اين مقياس را آلپورت و راس (۱۹۶۷ م) تهيه کردند. افرادي با جهتگيري مذهبيِ دروني، انگيزه اصلي اعتقادهاي خود را به صورت انتزاعي از مذهب مي‌دانند. افراد مذهبي، با اين ويژگي، سعي دارند که مذهب مورد اعتقاد خود را دروني سازند و آن را در زندگي خود، به تمام و کمال برسانند و دستور‌هاي مذهبي را نيز هرچه کامل‌تر

1.. Intrinsic ـ Extrinsic Orientation Scale.


مثلث ايمان
78

ديگر روش‌هاي سنجش ديني

آذربايجاني (۱۳۸۲ ش) توضيح مي‌دهد که براي بررسي ميزان دينداريِ افراد، روش‌هاي ديگري نيز به کار برده شده است. براي نمونه، از روش «تحليل محتوا» براي بررسي محتواي آشکار پيام‌هاي موجود در يک متن، استفاده شده است. کو (۱۹۰۰ م، به نقل از براون، ۱۹۸۷ م) از اين روش براي تحليل محتواي هزار و صد دعا و سرود روحاني، استفاده کرده است تا عوامل خُلق و خويي را در تجربه‌هاي مذهبي، شناسايي کند.
«مطالعه بالينيِ فرد»، روش ديگري است که براي مطالعه افرادي که به شدّت به مذهب، متعهّد و ملتزم هستند (مانند روحانيان)، استفاده شده است (باورز،۱ ۱۹۶۸ م).
روش «فرا تحليلِ» مقالات و مطالعات منتشر شده در زمينه مذهب، جديدترين روش مورد علاقه پژوهشگران است. براي مثال، براي نشان دادن اين که ايثارگري، يکي از مهم‌ترين مؤلّفه‌هاي وابسته به جهتگيريِ دروني مذهبي است، از اين روش، استفاده شده است. برگين۲ (۱۹۸۳ م) نيز با استفاده از اين روش، نشان داد که تأثير مذهب بر تقويت بهداشت رواني، بسيار زياد است.

آزمون‌هاي مذهبيِ ساخته شده

به رغم علاقه پژوهشگران به مطالعه دين، به دليل نبودن تعريف مشخّصي از مذهب، اندازه‌گيري و سنجش آن، کار آساني نبوده است؛ امّا همه‌گيرشناسي و سنجش مذهبي، همواره مورد علاقه جامعه‌شناسان و روان‌شناسان بوده است (جان‌بزرگي، ۱۳۷۸ ش). در اين قسمت، پس از مرور سير تحوّليِ مقياس‌هاي ديني، نمونه‌هايي از مقياس‌هاي مذهبيِ ساخته شده توسّط پژوهشگران را مرور مي‌کنيم.
از قديمي‌ترين پرسش‌نامه‌هاي سنجش نگرش مذهبي، شايد بتوان به «پرسش‌نامه کوتاه لوبا» در سال ۱۸۹۶ م، اشاره کرد. اين پرسش‌نامه، تنها حاوي دو پرسش مذهبي بوده است (ولف، ۱۹۹۱ م). لوبا در پرسش‌نامه خود، از آزمودني‌ها پرسيده بود که آيا آنها به خداوندي اعتقاد دارند که انتظار مي‌رود در صورت دعا و توسّل، دعايشان مستجاب شود و پاسخي از او دريافت کنند؟

1.. Bowers.

2.. Bergin.

  • نام منبع :
    مثلث ايمان
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّدعلی مظاهری و عباس پسندیده، با همکاری: منصوره سادات صادقی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1390
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9455
صفحه از 246
پرینت  ارسال به