در اين فصل تلاش مي‌شود نمايي کلّي از سير تحوّليِ مهم‌ترين آزمون‌هاي رواني، انواع مدل‌ها و آزمون‌هاي ديني‌اي که نويسندگان به آنها دست يافته‌اند، ارائه و به اختصار، توضيح داده شود.
تقسيم‌بندي‌هاي آزمون‌هاي سنجش ديني
روان‌شناسي دين، يکي از روش‌ها يا قلمروهاي دين‌پژوهيِ برخاسته از فضاي فکري و فرهنگي خاص است که در آن، روش علمي و دين‌پژوهي، به نحوي بلوغ يافته و پيشرفته و با در معرض قرار گرفتن پرسش‌هاي مختلف، به يکديگر نزديک شده‌اند (آذربايجاني، ۱۳۸۲ ش). در اين زمينه، روش‌ها، پرسشنامهها و آزمون‌هايي که توسّط پژوهشگران ساخته شده‌اند، تلاش روان‌شناسان را براي تجربي کردن نظريه‌هايي در مورد دين، مذهب و دينداري، نشان مي‌دهند (اسپيلکا و همکاران، ۲۰۰۳ م). انواع آزمون‌هاي سنجش ديني، شامل روشهاي غير مستقيم، پرسشنامهها، مقياس‌هاي تک‌بُعدي و چندبُعدي و ... است که هر کدام از آنها، مختصراً توضيح داده مي‌شود.
روشهاي غير مستقيم
براون۱ (۱۹۸۷ م)، معتقد است که از جمله ابزارهاي سنجش نگرش مذهبي، ثبت فراوانيِ حضور در کليسا در روزهاي يک‌شنبه، ميزان خواندن کتاب مقدّس و ادعيه، سنجش واکنش‌هاي فيزيولوژيک افراد در برابر موضوعات مذهبي، استفاده از روشهاي فرافکن، مصاحبه و پرسش‌نامه است. به باور کوک و سليتز (۱۹۶۴ م)، روشهاي سنجش غير مستقيم (در برابر روش مستقيم که آزمودني، احتمال مي‌دهد چه پاسخي در نظر آزمونگر است و پاسخ مورد انتظار را انتخاب مي‌کند)، عبارت است از: گزارش شخصي در مورد باورها، احساسات و رفتار (بدون پرسيدن)؛ واکنش‌ها و تعبيرهاي فرد که با بازخورد مذهبي، مرتبط است؛ مشاهده رفتارهاي آشکار فرد و استنباط باورها و عقايد وي؛ کنش‌هاي فرد در مورد انجام دادن تکاليف
